Η πλειοψηφία δεν είχε ποτέ δίκιο

«Η πλειονότητα και η πλειοψηφία των ανθρώπων μέσα στην ιστορία δεν είχε ποτέ δίκιο»

Η ιστορία, ως πεδίο καταγραφής και μελέτης της ανθρώπινης εμπειρίας, μαρτυρά αμέτρητες περιπτώσεις όπου η πλειοψηφία παρασύρθηκε σε λανθασμένα συμπεράσματα και πράξεις, με δυσμενέστατες συνέπειες για ολόκληρες κοινωνίες. Η αντίληψη πως “οι πολλοί” δεν σημαίνει απαραιτήτως “οι σωστοί” δεν είναι καινούρια. Αντιθέτως, συναντάμε ήδη από την αρχαιότητα προβληματισμούς σχετικά με την ψευδαίσθηση της ασφάλειας που προσφέρει η μαζική αποδοχή και τη δυνατότητα του όχλου να χειραγωγείται από συναισθήματα, φήμες και λαϊκισμό.

Ο όχλος και η ευρύτερη μάζα συχνά λειτουργούν καθοδηγούμενοι από το θυμικό και όχι από τη λογική. Η τάση να συμμορφώνονται με κοινωνικές νόρμες ή κραυγαλέες ιδεολογίες δεν γεννάται πάντα από βαθιά κατανόηση ή αληθινή συναίνεση, αλλά από τον φόβο του αποκλεισμού και τη δίψα για αποδοχή. Έτσι, η πλειοψηφία μπορεί να οδηγηθεί σε συλλογικές πλάνες, παρανοήσεις και υπερβολές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διασπορά φημών και η υιοθέτηση τους σχεδόν στιγμιαία, προτού προλάβουν να ελεγχθούν ή να αποδειχθούν. Οι ψεύτικες ειδήσεις και οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν ιστορικό παρελθόν: από την εποχή της αρχαίας Ρώμης μέχρι τον Μεσαίωνα και τη σύγχρονη εποχή, βλέπουμε πώς ο φόβος και η ανασφάλεια μετατρέπονται σε γόνιμο έδαφος για τη διάδοση παραποιημένων πληροφοριών. Γεννιέται έτσι ένας επικίνδυνος κύκλος: ο λαϊκισμός εκμεταλλεύεται αυτή την αδυναμία, υπόσχεται “εύκολες λύσεις” σε σύνθετα προβλήματα και συσπειρώνει γύρω του τους πολλούς, που συχνά επιζητούν μια πρόχειρη λύση αντί για μια θεμελιωμένη αλήθεια.

Το πλήθος, υπό την επήρεια του θυμικού, έχει την τάση να καταφεύγει σε υπερβολές· οι μεμονωμένες φωνές λογικής παρασύρονται, σκεπάζονται από τη “βιασύνη” της φωνής του όχλου. Η εξεγερμένη μάζα δεν δρα πάντα ορθολογικά, αντίθετα εύκολα κυριεύεται από οργή, μίσος ή πανικό. Από τη Γαλλική Επανάσταση έως τις σύγχρονες κοινωνικές ταραχές, το συλλογικό θυμικό και η έλλειψη ψύχραιμης ανάλυσης έχουν συχνά οδηγήσει σε πράξεις βίας, αδικίες, ακόμα και σε περιόδους τρόμου.

Οι άνθρωποι, μέσα στο πλήθος, υφίστανται ένα είδος “υπνωτισμού”, χάνουν την ατομική τους βούληση και οδηγούνται σε πράξεις που δεν θα τολμούσαν ποτέ μόνοι τους. Αυτή η ομαδοποιημένη παραφροσύνη έχει επανειλημμένα καταγράψει σκοτεινές σελίδες στην ιστορία της ανθρωπότητας, από διωγμούς εθνικών και θρησκευτικών ομάδων μέχρι τον μιλιταρισμό και τις γενοκτονίες.

Μέσα στο “καταπιεστικό βάρος” της κοινής γνώμης, υπήρξαν πάντα λίγοι που ύψωσαν το ανάστημά τους ενάντια σε ό,τι, σύμφωνα με την αντίληψή τους, ήταν λάθος. Η Σωκρατική ειρωνεία και η κριτική του στον αθηναϊκό δήμο τον οδήγησε στο κώνειο, αν και οι διαχρονικές του ιδέες αναγνώστηκαν αιώνες αργότερα ως βάθρα της φιλοσοφικής σκέψης. Ο Γαλιλαίος, επίσης, αντιστάθηκε στην πλειοψηφική, θεολογικά “επιβεβλημένη” άποψη για το γεωκεντρικό σύστημα και έσπειρε τον σπόρο για την αποδοχή του ηλιοκεντρικού μοντέλου, αλλά πλήρωσε ακριβά την τόλμη του.

Σύγχρονα παραδείγματα αφθονούν, με διανοητές, επιστήμονες, ακτιβιστές και καλλιτέχνες που αψήφησαν τις αυταρχικές πλειοψηφίες και κατάφεραν τελικά να αλλάξουν την πνευματική ή κοινωνική πορεία των λαών τους. Και ενώ συχνά αντιμετώπισαν διώξεις, αγνοήθηκαν ή ακόμα και χλευάστηκαν, εντέλει η ιστορία τούς δικαίωσε.

Το κλειδί για την υπέρβαση της παρανόησης και του μαζικού φανατισμού βρίσκεται στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Όταν οι άνθρωποι αναπτύσσουν συλλογιστική, εντοπίζουν ψεύδη και αδιέξοδους συλλογισμούς που τους οδηγούν στη θυματοποίησή τους από ρήτορες, δημαγωγούς ή μέσα που προπαγανδίζουν. Η λογική, σε συνδυασμό με την αυτογνωσία, λειτουργεί ως “ασπίδα” ενάντια στα κύματα του μαζικού θυμικού.

Κατά την πορεία της ανθρωπότητας, χρειάζονται εκείνοι που θα σταθούν απέναντι στο ρεύμα των πολλών, αδιαφορώντας για τις συνέπειες και για τον πιθανό στιγματισμό. Αυτοί οι “σπουδαίοι”, είτε είναι φιλόσοφοι, επιστήμονες, καλλιτέχνες ή απλοί καθημερινοί άνθρωποι, φέρουν το βάρος να υπερασπιστούν τον λόγο, το δίκαιο και την ηθική.

Σε μια εποχή που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν την ταχύτητα διάδοσης πληροφοριών και παραπληροφόρησης, η ανάγκη για τέτοιες συνειδήσεις είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Εκείνοι που παραμένουν αμέτοχοι κινδυνεύουν να χαθούν στη “φούσκα” του τυφλού μιμητισμού. Αντίθετα, όσοι επιλέγουν να εξετάζουν κριτικά και να προβαίνουν σε πιο “δύσκολες” επιλογές, ανατρέποντας τον μαζικό παραλογισμό, γίνονται οι ήρωες της λογικής και του μέλλοντος.

Η πεποίθηση ότι η πλειονότητα —ή η κρατούσα πλειοψηφία— είναι και ο κάτοχος της αλήθειας έχει πολλαπλώς καταρριφθεί από τα ιστορικά γεγονότα. Η εύκολη χειραγώγηση που βασίζεται στις φήμες και στον λαϊκισμό, η αναζωπύρωση των ενστίκτων μέσω του θυμικού, και η έλλειψη κριτικής σκέψης αποτελούν τους λόγους που συχνά οι πολλοί σφάλλουν.

Ωστόσο, είναι εξίσου αλήθεια ότι πάντα υπάρχουν οι λίγοι που, μέσα σε αυτό το χαοτικό σκηνικό, βλέπουν καθαρότερα, αντιστέκονται στη “μέθη” του πλήθους και πολεμούν για την αλήθεια και το δίκαιο. Αυτοί είναι οι σπουδαίοι: οι δημιουργικοί, οι καινοτόμοι, οι ηθικοί. Η ιστορία τελικά στέκεται αρωγός σε εκείνους, αναγνωρίζοντας —έστω και αργά— τη σωφροσύνη και την αλήθεια πίσω από τον αγώνα τους. Και αυτό το παράδειγμα μάς υπενθυμίζει πως ο δρόμος της αρετής και του δίκαιου δεν είναι ποτέ ο εύκολος ή ο μαζικά αποδεκτός, μα αποτελεί το μοναδικό εφόδιο για μια πραγματικά δίκαιη κοινωνία.

 Δημήτρης Βίκτωρ

  

Πένθος & Εκδίκηση

Όταν το πένθος εκδικείται, η σκιά του ανθρώπινου πόνου γίνεται ένα δηλητηριώδες κτήνος. Ο πενθών—που υπήρξε θύμα αδικίας ή απώλειας—μπορεί να φτάσει στο σημείο να απαρνηθεί κάθε μέτρο και λογική. Είναι οργισμένος, πυρπολημένος από ένα παράπονο που κλαίει δυνατά μέσα του· και μέσα στην πλάνη του θρηνητικού του παραληρήματος, γεννιέται μια ξεδιάντροπη δίψα να κάνει κι άλλους να πονούν. Να ξεπλυθεί, τάχα, το άδικο με επιπλέον άδικο.

Κι εκεί αρχίζει η πιο αδυσώπητη όψη του ανθρώπινου δράματος. Ο πενθών δεν παραμένει απλώς στο σκοτάδι της θλίψης· σκαρφαλώνει με λύσσα σε έναν θρόνο εγωισμού, έχοντας την εμμονή πως του χρωστούν κι άλλα. Φτάνει να πείθει τον εαυτό του πως ο πόνος του αποτελεί πάσο για κάθε βιαιότητα. Γίνεται υποκριτής και τύραννος· με τη μάσκα του ριγμένου, ζητά όλεθρο αντί για γιατρειά, απαιτεί να γίνει ο δυνάστης των άλλων για να εξισορροπήσει το δικό του βαρύ φορτίο.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο επικίνδυνο από το πένθος που γίνεται κάρβουνο στην καρδιά και φωτιά στο μυαλό. Απλώνει τα νύχια του, και αντί να βρει λύτρωση, κατρακυλά βαθύτερα σε μια δίνη απομόνωσης. Μέσα του, βρυχάται ο εγωισμός:
“Μου έκαναν κακό, οπότε τώρα ήρθε η σειρά μου να το ανταποδώσω”.
Δεν αναζητά λύση ή σοφία∙ σβήνει κάθε απόπειρα γνήσιας παρηγοριάς, γιατί, στην πραγματικότητα, απολαμβάνει τη θέση του «αδικημένου εκδικητή». Στέκει εκεί, με φθόνο και μίσος, χτίζοντας μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας πάνω στα ερείπια του χαμού του.

Κι όμως, αυτή η εκδικητική διάθεση είναι το απόλυτο δηλητήριο. Καθώς ο πενθών βυθίζεται στον ζόφο της εκδίκησης, η αλήθεια είναι πως καταστρέφει ολοσχερώς τον ίδιο του τον εαυτό. Το παράπονο γίνεται μίσος, το μίσος γίνεται συνήθεια· κι εκεί που θα έπρεπε να μεγαλώσει η ενσυναίσθηση, αφανίζεται κάθε ικμάδα ανθρωπιάς. Ο κύκλος της βίας που απελευθερώνει δεν έχει τέλος—ένα σπιράλ κακόβουλης δικαιολογίας για νέες πράξεις αδικίας.

Σε τούτο το σημείο βρίσκεται και το κλειδί: το να ψάξεις διέξοδο από τον πόνο μέσα από την εξόντωση άλλων ψυχών είναι σαν να πίνεις δηλητήριο ελπίζοντας πως θα πεθάνει ο εχθρός. Η μοίρα του παράφρονα πενθούντος δεν είναι παρά μια αντανάκλαση της ίδιας του της παράνοιας. Αντί να καλλιεργήσει την μνήμη του αδικοχαμένου, δηλητηριάζει την μνήμη αυτή, καταδικάζοντάς την σε ρόλο προσχήματος για κακό.

Όταν το πένθος ζητά εκδίκηση, τότε ο άνθρωπος τυφλώνεται και γίνεται ο ίδιος φονιάς της λύτρωσής του. Σε μια τέτοια περίπτωση, όσο κι αν απαλύνει φευγαλέα την πίκρα της ψυχής του καταστρέφοντας τους άλλους, κανείς δεν σώζεται. Πνίγει τον πόνο με περισσότερο πόνο—όμως δεν στεγνώνει ποτέ το δάκρυ. Διαιωνίζει την αδικία, όταν θα μπορούσε να της δώσει ένα τέλος· και μένει μόνος μέσα στην αυτοκαταστροφική του αυταπάτη, σέρνοντας πίσω του τα ερείπια των νέων θυμάτων.

Τελικά, η εκδίκηση δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ακατέργαστο είδωλο του θυμού: μια κραυγή αυτολύπησης που ζητά κι άλλες φωνές, κι άλλους λυγμούς, για να βαυκαλίσει τον θρήνο της. Η μόνη έξοδος, αν υπάρχει, βρίσκεται στην αποδοχή της απώλειας και στο σθένος να δεχτεί κανείς το βάρος της, χωρίς να το μεταμορφώσει σε νέες αλυσίδες αδικίας. Διότι εκείνος που επιζητεί να εκδικηθεί, χωρίς ενδοσκόπηση, γίνεται θεατής της ίδιας του της καταστροφής—και οφείλει να το συνειδητοποιήσει, προτού καταβροχθιστεί ολοκληρωτικά από την ασύδοτη σκληρότητα του πένθους του.

Δημήτρης Βίκτωρ

 

 

ΨΕΜΑ ΘΕΟΣ.........!

 

Ψέμα ύβρις, θεός θαυμαστός

υπέροχος καταπληκτικός

αγαλλίαση ψυχής γλυκιά ουτοπία

έμπνευση για τέχνης δημιουργία.

 

Όλα ιδανικά, ισορροπημένα εκστατικά

όμορφα, χωρίς μιζέρια, εκπληκτικά

Ψέμα ηδονή αρχής οργασμών

ποικίλων ερωτικών στοχασμών.

 

Ταραχή νου και ακραία ευχαρίστηση

αιτία για κάθε είδους εκδίκηση

Ψέμα απάντηση καλού γιατρού

Ψέμα δικαιολογία έγκριτου νομικού.

 

Βαθειάς εξομολόγησης στοιχείο

μετανοιωμένης πόρνης εργαλείο

της εξουσίας κύριος μοχλός

της οικογένειας ηθικός δεσμός.

 

Του εραστή η λάγνα μορφή

της παρθένας ακραία απειλή

του θεού αυστηρή προσταγή

του παπά η ανούσια ευχή.

 

Του σοφού η νεφελώδης κουλτούρα

του καλλιτέχνη η επιτηδευμένη φιγούρα

του ποιητού η κρυφή αφασία

του αρρώστου δίχως τέλος ελπίδα.

 

Των πολέμων αφορμή και αιτία

των ερωτευμένων η κυκλοθυμία

του ανήλικου όπλο, επιβουλή

του ενήλικου άμυνα, συμβουλή.

 

Του δικαστή ζυγισμένες αποφάσεις

του κυβερνήτη μετρημένες προφάσεις

του δημοσιογράφου η αναλγησία

του επιχειρηματία η υποκρισία.

 

Ψέμα γυρίζεις των ανθρώπων τη Γη

σαν μια απέραντη δύναμη πυρηνική.

Ψέμα άγιο στοιχείο, αναγκαίο κακό.

Ψέμα μεγάλο το κάθε εγώ.

Ψέμα, αρχής των πάντων, θρησκευτικό.

Ψέμα, αιώνιο μυστικό!…

 

 Δημήτρης Βίκτωρ

 

Οι Χατζηαβάτηδες των ψεύτικων ειδήσεων

Σαν θεατρίνοι σε παρακμιακό πανηγύρι, οι Χατζηαβάτηδες των ψεύτικων ειδήσεων ξεπετάγονται με πασαλειμμένα χαμόγελα και ουρλιαχτά για «αποκαλύψεις». Στήνουν σκηνικά φτιαγμένα από κουρελιασμένα πρωτοσέλιδα, μαγειρεύουν τίτλους πιασάρικους και προσφέρουν στον κόσμο μια δήθεν αλήθεια σε λαδόκολλα, όσο θα περίμενες τον γύρο σου από ψεύτικο κρέας.

Δεν αρκούνται στη διαστρέβλωση της καθημερινότητας — θέλουν να μολύνουν ακόμα και την πιο βαθιά τραγωδία. Κοίτα πώς χοροπηδούν πάνω στα θύματα· τις οικογένειες που κλαίνε και τους επιζώντες που μετρούν τραύματα (σωματικά και ψυχικά) μετά το δυστύχημα στα Τέμπη. Εν μέσω σοκ, θυμού κι απόγνωσης, οι Χατζηαβάτηδες παρουσιάζουν «εναλλακτικά σενάρια» σαν φίδια που στριφογυρίζουν γύρω απ’ τον πόνο. Φήμες για αόρατους εχθρούς, συνωμοσίες “εξωγήινων συμφερόντων” και ψεύτικες “πληροφορίες” που τάχα βρήκαν στο υπόγειο του διαδικτύου. Γιατί έτσι κρατιούνται στην επιφάνεια — με το αρρωστημένο οξυγόνο που δίνει ο θόρυβος της ανευθυνότητας.

Αυτοί οι ψευτο-δημοσιογράφοι, με την κουτοπόνηρη ματιά του Χατζηαβάτη, φωνάζουν και κρώζουν ό,τι χυδαιότητα τους περάσει από το μισό μυαλό τους. Τασάρουν την αλήθεια να μοιάζει με σαπουνόπερα, εθίζουν το κοινό σε πρόχειρο δράμα, σε χαζοχαρούμενες «εκρήξεις γεγονότων». Κι αν κάποιος τολμήσει να ζητήσει διασταύρωση, στοιχεία ή απτές αποδείξεις, πέφτει επάνω του η οργή της ψηφιακής αγέλης· «τρολ» σε λένε, «υποκινούμενο», «αόμματο», επειδή δεν συμφωνείς με το μπουρδολόγημα.

Στημένη παράσταση, λοιπόν: Καραγκιόζης δεν υπάρχει, γιατί ψάχνει αλήθεια στην ανέχεια του. Ξεμείναμε μόνο με τους Χατζηαβάτηδες, που γνέφουν ιλουστρασιόν εικόνες για να σου ρουφήξουν το μυαλό. Επενδύουν στην άγνοια, στην αφέλεια και στον παροξυσμό του πλήθους· άλλωστε, όσο πιο θορυβώδης η «είδηση», τόσο πιο κερδοφόρο το θέαμα.

Αν νομίζετε πως το πρόβλημα είναι «ο άλλος, ο τρελός που τα πιστεύει», προσέξτε μην είστε κι εσείς μέρος της βουβής πλατείας που χειροκροτεί από κεκτημένη ταχύτητα. Οι Χατζηαβάτηδες δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να πυροβολούν τις αισθήσεις μας, γνωρίζοντας πως κάποια σφαίρα θα καρφωθεί στο κεφάλι μας. Και μέσα σ’ αυτόν τον καπνό της κατανάλωσης ψευτιάς, λίγοι αναρωτιούνται: «Μήπως πρέπει να σταματήσουμε να κοιτάμε την παράσταση και να σβήσουμε επιτέλους τα φώτα της;»

Μα η ευθύνη είναι συλλογική. Αν θέλουμε να ρίξουμε τους θεατρινισμούς των Χατζηαβάτηδων, πρέπει να τους αφήσουμε να πνιγούν στη σιωπή που τόσο φοβούνται. Αλλιώς, το κακόγουστο έργο θα συνεχίζει να ανεβαίνει σε αέναες επαναλήψεις, κι εμείς θα μένουμε να εισπνέουμε τη σκόνη από τους κουρνιαχτούς της παραπληροφόρησης, ενώ τα αληθινά γεγονότα —όπως το δυστύχημα στα Τέμπη— θα μένουν στην αφάνεια, μπλεγμένα σ’ ένα κουβάρι ψεμάτων, ώσπου κανείς να μη μπορεί να το ξεδιαλύνει.

Κι έτσι, όταν θα κλείσουν οι κουίντες και θα χαμηλώσουν τα φώτα, αυτοί που έστησαν την παράσταση θα ‘χουν ήδη φύγει για άλλες σκηνές. Κι εμείς θα μείνουμε πίσω, να χειροκροτούμε τα μάτια μας που δεν ανοίξαμε ποτέ.

Δημήτρης Βίκτωρ 

Για τον Άνθρωπο…

Δεν πάσχουμε από καλλιτέχνες. Ούτε από Τέχνη.

Πάσχουμε για τον άνθρωπο της Τέχνης, σύμβολο, δάσκαλο και οδηγητή.

Ψάχνουμε για εκείνους που φέρουν άξια τον τίτλο της ποιότητας, της προσφοράς.

Ψάχνουμε τον Άνθρωπο...

Δημήτρης Βίκτωρ

Δημήτρης Νανόπουλος: «Το Σύμπαν δεν… συνωμοτεί»

Ανήκει στην ελίτ των εξαιρετικών επιστημόνων παγκοσμίως. Η δουλειά του είναι συναρπαστική και απαιτητική. Και παρά το ότι ψάχνει διαρκώς για απαντήσεις σε ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την υφή, την προέλευση και την εξέλιξη του Σύμπαντος, ο Δημήτρης Νανόπουλος δεν ζει αποκλειστικά στη σφαίρα της επιστήμης.

Μιλά με πάθος για τα κακώς κείμενα, καταδικάζει τις φρικαλεότητες στη Γάζα, παραδέχεται πως η Ελλάδα δεν έχει να προσφέρει όσα το εξωτερικό σε ταλαντούχους νέους που τώρα ξεκινούν την καριέρα τους και πάνω απ' όλα, όταν αναφέρεται στη μεγάλη του αγάπη, τη Φυσική, χρησιμοποιεί λόγο τόσο κατανοητό που κάνει και τον πιο αδαή να την κατανοήσει και... αβίαστα να τη θαυμάσει.

Ο επόμενος -ίσως- διευθυντής του CERN, μια μέρα πριν από την ομιλία του στο Νεώριο Μόρο μίλησε στα "Χανιώτικα νέα" για τη Φυσική, το Σύμπαν και την... ανθρώπινη βλακεία.

"Δεμένος" από μικρός σε μια μοίρα που τον "τραβούσε" πάντα προς το συγκεκριμένο επάγγελμα, δεν θεωρεί ότι δουλεύει, αλλά πώς κάνει καθημερινά το αγαπημένο του χόμπι. Και σπεύδει να τονίσει πως η επιτυχία, σε κάθε τομέα είναι περισσότερο σκληρή δουλειά και ιδρώτας, παρά "άστρο" και τύχη.

Η "προϋπόθεση" για να έρθει κάποιος στην αυριανή εκδήλωση και να συμμετέχει σε πειράματα φυσικής είναι να είναι από 9-99 χρόνων. Η φυσική είναι τελικά όσο δύσκολη την παρουσιάζουν οι δάσκαλοι ή είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας και έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε;

Η αλήθεια είναι κάπου στη μέση. Η Φυσική παρουσιάζει οπωσδήποτε κάποια δυσκολία, όπως δυσκολίες έχουν όλα τα πράγματα. Από την άλλη πλευρά είναι ζήτημα αγωγής του τι διαβάζουμε, του πώς διαβάζουμε και το κατά πόσο οι δάσκαλοι μάς κάνουν να αγαπήσουμε αυτό το μάθημα που λέγεται Φυσική.

Το κατά πόσον μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες. «Οι ρίζες είναι πικρές, οι καρποί είναι γλυκείς», έλεγε ο Αριστοτέλης.

Για να γευτούμε τους καρπούς της Φυσικής πρέπει να κοπιάσουμε. Και πρέπει ο δάσκαλος να βοηθά. Αυτό όμως συμβαίνει με όλα τα μαθήματα.

Καλό θα ήταν και η Πολιτεία και η οικογένεια, όλος ο κοινωνικός ιστός να έχουν καλύτερη γνώση για το τι ακριβώς είναι η Φυσική. Δεν εννοώ βέβαια να γίνουν όλοι φυσικοί. Αλλά σκεφτείτε: όλοι σχεδόν γνωρίζουν τι έλεγαν οι αρχαίοι, μαθαίνουν ιστορία. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με τη Φυσική.

«Ζούμε σε έναν κόσμο με πάρα πολλά σύμπαντα. Ζούμε επίσης σε 10 διαστάσεις αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε», έχετε πει. Γιατί οι νόμοι της Φυσικής, τα φυσικά φαινόμενα είναι τόσο δύσκολο να τα αντιληφθούμε; Τι είναι εκείνο που περιορίζει την "ορατότητα" της αντίληψης των περισσοτέρων ανθρώπων;

Υπάρχουν πολλά σύμπαντα. Δεν είναι ακόμα αποδεδειγμένο στον βαθμό για παράδειγμα που έχει αποδειχτεί η ύπαρξη του σωματιδίου του Χιγκς, αλλά ξέρουμε ότι υπάρχουν.

Ο τρόπος που αυτές οι διαστάσεις συρρικνώνονται ή μαζεύονται σαν "κουβαράκι", το σχήμα που παίρνουν, μάς οδηγεί στην κατανόηση των Φυσικών Νόμων που διέπουν κάθε σύμπαν.

Το σύμπαν μας, έχει τους Φυσικούς Νόμους που ξέρουμε. Εκείνο που είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι κάθε Νόμος είναι απόρροια του πώς συρρικνώθηκαν οι έξτρα διαστάσεις που εμείς μπορεί να μην βλέπουμε, ωστόσο όμως υπάρχουν. Και θα σας το εξηγήσω με ένα παράδειγμα: αν έχω ένα σκοινί στο δωμάτιό μου και παίζω με αυτό, από τις ταλαντώσεις του σχηματίζονται διάφορα κύματα.

Αν τώρα δέσω το σκοινί, τα κύματα που θα σχηματιστούν θα είναι πολύ διαφορετικά, θα είναι συγκεκριμένα. Αν λοιπόν υπάρχουν "σύνορα" σε κάθε χώρο, τα κύματα που θα προκύπτουν θα έχουν άμεση σχέση με τον σχηματισμό των σωματιδίων, της μάζας, κ.λπ..

Εχουμε λοιπόν, για πρώτη φορά στην ανθρωπότητα απάντηση για το πώς προκύπτουν οι Νόμοι της Φυσικής. Είναι ο εγκλωβισμός που δίνει τους Νόμους.

Αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Χρειάζεται εγκλωβισμός για να έχουμε νόμους. Μπορεί να μετατεθεί και σε άλλους τομείς αυτό, εκτός από τη φυσική;

Φυσικά. Ισχύει παντού!

«Δεν του καίγεται καρφάκι του σύμπαντος για εμάς». Το δανείζομαι από παλιότερη συνέντευξή σας. Στην πραγματικότητα τι σημαίνει αυτό; Οτι όποια και να είναι η δική μας αντιμετώπιση απέναντι στα πράγματα, απέναντι στον πλανήτη και κατά συνέπεια και στο σύμπαν, η εξέλιξη των πραγμάτων θα είναι η ίδια;

Είναι μια άλλη έκφραση της θέσης του παραλόγου του Καμύ. Πρέπει να απελευθερωθούμε από αυτά, από θεωρίες που θέλουν το σύμπαν να... εμπλέκεται στα ανθρώπινα. Οι συνθήκες πάνω στη γη είναι τυχαίες. Εμείς είμαστε που προσπαθούμε να βρούμε σκοπούς στο Σύμπαν. Στην πραγματικότητα τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Υπάρχει το σύμπαν, υπάρχουμε και εμείς.

«Δηλαδή το Σύμπαν δεν συνωμοτεί για μας;» ρωτώ χρησιμοποιώντας την πασίγνωστη ρήση του Κοέλο -με την οποία ποτέ δεν συμφώνησα, ωστόσο διαρκώς ακούω να επαναλαμβάνεται.

«Το σύμπαν ποτέ δεν έχει συνωμοτήσει, και ούτε πρόκειται», απαντά αφοπλιστικά ο Δ. Νανόπουλος.

«Οσα συμβαίνουν σήμερα γύρω μας, έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Οι βομβαρδισμοί στη Γάζα δεν έχουν να κάνουν με το σύμπαν, έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο.

Όλα όσα μας αγγίζουν είναι έργα ανθρώπινα.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως επειδή δεν καίγεται καρφάκι του σύμπαντος για εμάς, ότι πρέπει να λειτουργούμε με τρόπους καταστροφικούς προς αυτό. Η συμπεριφορά μας ορίζει και το μέλλον μας».

Τι είναι εκείνο που σας "τράβηξε" στην Φυσική; Πώς αποφασίσατε να ακολουθήσετε αυτό τον δρόμο;

Μέχρι τα 20 μου χρόνια δεν καταλάβαινα γιατί με ρωτούν τι ήθελα να κάνω μεγαλώνοντας. Πάντα θεωρούσα αυτονόητο πως θα ασχοληθώ με τη Φυσική. Από μικρός είχα ανησυχία να καταλάβω τί γίνεται γύρω μου, πώς λειτουργεί ο κόσμος. Τις απαντήσεις τις βρήκα στη Φυσική. Για μένα η Φυσική ήταν πάντοτε μονόδρομος.

Είστε ανάμεσα στους 5, 10 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως. Έχετε προταθεί και είναι πολύ πιθανό να είστε ο επόμενος διευθυντής του CERN. Τι βαρύτητα έχει όλο αυτό στον τρόπο που δουλεύετε σήμερα και τι χρειάζεται τελικά για να μπορέσει κάποιος να διακριθεί σε τέτοιο βαθμό; Ο επιστήμονας "γεννιέται" ή γίνεται με πολύ διάβασμα και κόπο;

Οι διακρίσεις είναι ευχάριστα και ωραία πράγματα.

Ο Αϊνστάιν έλεγε ότι είναι 5% έμπνευση και 95% ιδρώτας. Πρέπει να έχεις το μεράκι ή το δαιμόνιο ή και την τρέλα, για να προχωρήσεις μπροστά. Γιατί από τους τρελούς πάει ο κόσμος μπροστά. Χρειάζεται ένα πέταγμα μυαλού για να προχωρήσει πραγματικά κάτι.

Με αυτή την έννοια θέλει πάρα πολλή δουλειά, πάρα πολλή όρεξη και ενθουσιασμό για να πετύχει κανείς. Θέλει -επιμένω- αυτό που λέω "τρέλα".

Από την άλλη πλευρά, η ευχαρίστηση που αντλώ από αυτό είναι απίστευτη. Με κάνει και νιώθω νέος. Ο Μαγιακόφσκι έλεγε «δεν έχω καμία άσπρη τρίχα στην καρδιά μου».

Κάπως έτσι νιώθω και εγώ με τη Φυσική, αισθάνομαι νέος. Είναι η χαρά που μου δίνει η έρευνα και η αγάπη που νιώθω για αυτήν.

Γιατί θέλουμε να εξηγήσουμε τον κόσμο; Γιατί θέλουμε να μάθουμε τα πάντα για το πώς δημιουργήθηκε ο πλανήτης, η ζωή σε αυτόν; Έχει να κάνει με την εγγενή περιέργεια του ανθρώπου ή φοβόμαστε και λίγο το μέλλον και αναζητούμε γνώσεις από το παρελθόν;

«Ο άνθρωπος του ειδέναι ορέγεται» έλεγε ο Αριστοτέλης. Δεν υπάρχει ιερότερο πρόβλημα που να μην θέλει κάποιος να καταλάβει, από τους μηχανισμούς της φύσης.

Δεν είναι μόνο μια ομάδα μυστών που νιώθει την ανάγκη να μάθει για τη φύση. Όλοι μας το θέλουμε αυτό. Και είμαστε τυχεροί γιατί στην εποχή μας καταλαβαίνουμε πώς προκύπτουν οι νόμοι, πώς λειτουργεί το σύμπαν.

Υπάρχει κάτι άλλο, πιο βαθύ, που να συνεπαίρνει το ανθρώπινο μυαλό περισσότερο από αυτό; Επί 10.000 χρόνια προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε τις λειτουργίες της φύσης. Αυτό έψαχνε να απαντήσει ο Θαλής, αυτό έψαχνε να απαντήσει ο Ηράκλειτος και τόσοι άλλοι. Σήμερα έχουμε φτάσει πολύ μακριά.

Μέσα μου πιστεύω πως έχουμε κάνει τόση πρόοδο, που πλέον βλέπουμε τον προορισμό. Ξέρουμε πια πού πηγαίνουμε.

Πόσο κοντά είμαστε στη "θεωρία των Πάντων"; Μπορεί η ζωή, ό,τι μας περιτριγυρίζει να συμπυκνωθεί σε μια και μόνη θεωρία;

Γνωρίζουμε πώς χτίζεται ο κόσμος, ποια είναι τα πιο βασικά συστατικά, πώς εμφανίζονται οι δυνάμεις, οπότε υπό αυτή την έννοια, φυσικά μπορεί να υπάρξει μια "θεωρία των πάντων".

Πιθανώς να πάρει καιρό για να μορφοποιηθεί απόλυτα, αλλά "ναι" μπορεί να υπάρξει. Η γενιά μας είναι πολύ τυχερή γιατί όλα όσα προσπαθούσαν τόσοι επιστήμονες να εξηγήσουν, ο Αϊνστάιν, οι προγενέστεροι του, τώρα αρχίζουν και γίνονται ξεκάθαρα.

Πλέον "ωρίμασε το φρούτο" και έχουμε αποτελέσματα, έχουμε εικόνα. Έχοντας κάνει πειραματικές ανακαλύψεις βοηθηθήκαμε ώστε να έχουμε καθαρό προορισμό.

Είστε Ελληνας και κάνατε καριέρα στο εξωτερικό. Πολλοί Ελληνες σήμερα (αλλά και παλιότερα) έφευγαν από τη χώρα για να μπορέσουν να διακριθούν. Σήμερα θα λέγατε σε κάποιο από τα παιδιά εδώ, που σπουδάζουν και ψάχνουν εναγωνίως για δουλειά να μείνουν στη χώρα ή να φύγουν στο εξωτερικό;

Υποτίθεται πως πρέπει να τους λέμε να μένουνε στη χώρα, αλλά κατά τη γνώμη μου παιδιά – ταλέντα θα ήταν κρίμα να μείνουνε εδώ. Η Ελλάδα δεν είναι περιφραγμένο αμπέλι, οι Ελληνες είναι παντού.

Δεν με νοιάζει αν είναι επιστήμονες ή καλλιτέχνες ή επιχειρηματίες, οι Ελληνες έχουμε την τρέλα ανέκαθεν να ταξιδεύουμε αλλά να διατηρούμε παράλληλα την ελληνικότητά μας. Ταξιδεύουμε και διαπρέπουμε. Αν εγώ είχα ένα παιδί, όχι, δεν θα το κράταγα εδώ. Και για να μην παρεξηγηθώ, δεν εννοώ "φεύγω και ρίχνω μαύρη πέτρα πίσω μου".

Οι Έλληνες του εξωτερικού στην πλειονότητά μας γυρνάμε πίσω στη χώρα μας, κάνουμε πράγματα για τη χώρα μας, έχουμε στενές σχέσεις με την χώρα μας.

Ο Αϊνστάιν είχε πει κάτι ενδιαφέρον: «Δύο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία. Και για το σύμπαν δεν είμαι απόλυτα σίγουρος...». Στην καθημερινότητά σας, διαπιστώνετε πως τελικά η ανθρώπινη βλακεία είναι άπειρη; Και αν ναι, γιατί συμβαίνει αυτό; Ο άνθρωπος τελικά δεν μπορεί να μάθει; Να διδαχτεί από τα λάθη του και να γίνει καλύτερος;

Και μάλιστα είχε προσθέσει πως ο ορισμός του βλάκα είναι "εκείνος που κάνει το ίδιο λάθος κάθε φορά, περιμένοντας κάθε φορά να αλλάξει το αποτέλεσμα".

Το χειρότερο με τους βλάκες, είναι πως δεν καταλαβαίνουν πως είναι βλάκες. Ολοι κάνουμε βλακείες. Είναι τελείως ανθρώπινο.

Ωστόσο σημασία έχει να καταλάβουμε ότι κάναμε βλακεία, να το αναγνωρίσουμε, να ζητήσουμε συγγνώμη και να τη διορθώσουμε.

Ε, λοιπόν οι βλάκες δεν λειτουργούν έτσι. Σημασία έχει να καταλαβαίνεις τη βλακεία. Αυτή είναι η διαφορά του βλάκα και του γνωστικού.

Η διαφορά είναι να καταλαβαίνεις. Το πρόβλημα είναι όταν δεν μπορείς καν να καταλάβεις ότι έκανες βλακεία...

Και στην εποχή μας η βλακεία είναι αήττητη...

Ζούμε σε μια εποχή έντονων αναταραχών λόγω της παγκοσμιοποίησης. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να καταλάβουν τα αυτονόητα.

Κάθε τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας πλήττεται από αναταραχές. Οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά.

Είπα πριν για τη Γάζα. Κάθε φορά που ακούω ειδήσεις γίνομαι έξω φρενών. Μα είναι δυνατόν; Θα έπρεπε για πολλά να έχουμε ξεσηκωθεί, να έχουμε φωνάξει.

Και όμως μετά από λίγο παρασυρόμαστε από τη δουλειά μας την καθημερινότητά μας.

Ντρέπομαι που το λέω. Όμως πρέπει να γίνουμε πιο απαιτητικοί, πιο μαχητικοί. Να μην «βολευόμαστε»....

 Ο Δημήτρης Νανόπουλος για το ΑΝΘΡΩΠΟΣ & ΧΡΟΝΟΣ

Η έννοια του χρόνου απασχολεί τον άνθρωπο από τότε που υπάρχει… Οι πρώτοι άνθρωποι ένιωθαν τη μεταβολή μέσα τους και γύρω τους, μέρα-νύχτα, ας πούμε, και πρέπει να είχαν αντιληφθεί, έστω και πολύ απλοϊκά, ότι πέρα από τον χώρο που βρίσκονται και κινούνται, υπάρχει και μια άλλη διάσταση, ο χρόνος που χαρακτηρίζει τις μεταβολές.

Από τότε η έννοια του χρόνου ταλανίζει τον άνθρωπο.
Η παρούσα μελέτη-πραγματεία-ποίηση “Άνθρωπος και Χρόνος” από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και τον Δημήτρη Βίκτωρ, είναι μια εξόχως ευρηματική προσπάθεια για την κατανόηση της έννοιας του χρόνου στηριζόμενη όχι μόνο σε λογοτεχνικό-φιλοσοφική θεώρηση αλλά και κοσμολογική!
Οι συγγραφείς δεν αρκούνται σε απλή παράθεση των προσωπικών τους αναζητήσεων και αγωνιών, αλλά χρησιμοποιούν και αστροφυσικό-κοσμολογικά ευρήματα για να τεκμηριώσουν τις απόψεις τους. Λένε, πολύ σωστά κάπου:

“Ξέρεις τί είναι ένα αστέρι, ξέρεις τη γέννησή του και το τέλος του. Κοίταξες μέσα σου και είδες το Σύμπαν σου, το κενό σου. Η επιστήμη σου καλπάζει. Επισκίασε τη φιλοσοφία σου, που ακολουθεί καταϊδρωμένη. Συνεχώς βρίσκεις και ανακαλύπτεις. Ξέρεις πώς ο σίδηρος που υπάρχει στα ερυθρά σου αιμοσφαίρια προήλθε από μια έκρηξη αστεριού. Είσαι σε συνεχή πορεία γνώσης.”

Χαίρομαι πολύ που βλέπω ότι η σύγχρονη επιστημονική γνώση περνάει στην ποίηση και εύχομαι να περάσει και στη φιλοσοφία. Τα πράγματα πια έχουν ξεκαθαρίσει, δεν μπορούμε να ζούμε με παρωχημένες ιδέες που δεν στηρίζονται πουθενά και να αναμασάμε τα ίδια και τα ίδια. Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και ο Δημήτρης Βίκτωρ τολμούνε να σπάσουν τα “δεσμά” του καθωσπρεπισμού στην ποίηση, με την έννοια ότι χρησιμοποιούν σωστά σύγχρονες επιστημονικές έννοιες, πράγμα ανήκουστο παλιά, για να εκφράσουν την ανθρώπινη απόγνωση για τον θάνατο, το sine qua non της λογοτεχνίας-ποίησης-τέχνης.
Πιστεύω ότι οι θετικές επιστήμες μπορούν να απαντήσουν τα θεμελιώδη και βασικά μας ερωτήματα, συμπεριλαμβανομένης και της έννοιας του χρόνου, ξεκάθαρα και πειραματικά τεκμηριωμένα: είμαστε τυχαίες υπάρξεις πάνω σε έναν τυχαίο πλανήτη ενός τυχαίου άστρου, δηλαδή ενός άστρου από τα 100 δισεκατομμύρια άστρα του γαλαξία μας, ενός γαλαξία από τους 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες και πολύ πιθανόν ενός τυχαίου Σύμπαντος από τα 10⁵⁰⁶ είδη δυνητικά “υπαρχόντων” Συμπάντων. Τι να συζητάμε τώρα;

Βλέπει κανείς σ’ αυτό το βιβλίο τις κραυγές οδύνης για το τέλος μας, το πεπερασμένο της ύπαρξης μας, αλλά επίσης ένα είδος κατανόησης του αναπόφευκτου, δηλαδή της επιστροφής μας - αφού κάνουμε τον κύκλο της ζωής μας - στη λεγόμενη “βασική” μας κατάσταση: την ανυπαρξία. Βέβαια, ανυπαρξία υλική, ανυπαρξία σε επίπεδο συνεργαζόμενων περίπου 10³⁰ πρωτονίων, νετρονίων, ηλεκτρονίων, από τα οποία “κατασκευαζόμαστε”, όχι όμως ανυπαρξία πνευματική, αν έχουμε κατορθώσει να αφήσουμε κάτι πίσω μας, να δημιουργήσουμε, και όχι απλά να είμαστε άχθος αρούρης. Όπως έλεγε ο Albert Camus: “το να δημιουργείς είναι σαν να ζεις δυο φορές”.

 

Αλλά να μη σας ροκανίζω άλλο το χρόνο σας… Απολαύστε αυτό το απέριττο, μεστό, πρωτότυπο βιβλίο, που όπως γράφουν οι εμπνευσμένοι συγγραφείς:

“ Θα ταξιδεύεις ήσυχα κοιτάζοντας πλανήτες

αστερισμοί θα σ’ οδηγούν σε μέρη εξωτικά

όλες οι λύπες μακριά, όλες οι αγωνίες

παρόντα μόνο τα όμορφα τα καταπληκτικά.”

 

Δημήτρης Νανόπουλος

Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Διακεκριμένος Καθηγητής Φυσικής Υψηλών Ενεργειών,
Πανεπιστήμιο Texas A&M, ΗΠΑ

" MORNING NIGHTMARES " - Poem and recitation by Dimitris Victor – Trans...