Στον μαγικό κοινό χώρο της Ποίησης

 «Στον μαγικό κοινό χώρο της Ποίησης, ταυτίζονται η ανθρώπινη ύπαρξη, η φύση και η ιστορία»

Η παραπάνω ρήση διατείνεται ότι η Ποίηση συνιστά έναν ιδιαίτερο, “μαγικό” χώρο, όπου η ανθρώπινη ύπαρξη, η φύση και η ιστορία όχι απλώς αλληλεπιδρούν, αλλά ταυτίζονται. Με άλλα λόγια, αναφέρεται σε μια ενοποιητική δύναμη που έχει η ποίηση ότι μέσα από τους στίχους της, μπορεί να συμπυκνώνει και να παντρεύει όσα βιώνει ο άνθρωπος, όσα χαρακτηρίζουν το φυσικό περιβάλλον και τις ιστορικές διαστάσεις του βίου.

Ο όρος “μαγικός” επισημαίνει ότι μιλάμε για κάτι πέρα από το καθαρά λογικό ή το ρεαλιστικό: η ποίηση, με την ελευθερία της, ανοίγει δρόμους έκφρασης που δεν υπακούν πάντα στους αυστηρούς κανόνες της λογικής. Δημιουργεί μια ατμόσφαιρα όπου τα σύμβολα, οι μεταφορές και οι εικόνες επιτρέπουν την υπέρβαση των συνήθων ορίων της σκέψης.

Η ποίηση δεν είναι κλειστή ή αποκλειστική· η φύση της είναι κοινή, με την έννοια ότι διαμορφώνει ένα πεδίο στο οποίο μπορούν να εισέλθουν τόσο ο ποιητής όσο και ο αναγνώστης. Ο κοινός αυτός χώρος γίνεται επιδέξιο “εργαλείο” για να φωτιστούν οι εμπειρίες όλων — οικείες αλλά και άφατες πλευρές του βίου.

Η ποίηση συχνά θεωρείται κατ’ εξοχήν υπαρξιακή τέχνη: δίνει φωνή στα βιώματα, τους φόβους και τις επιθυμίες. Όταν η ρήση μιλά για “ανθρώπινη ύπαρξη”, αναφέρεται ακριβώς σε αυτήν την εσωτερική και πολυεπίπεδη κατάσταση που η ποίηση μπορεί να εκφράσει: από τον έρωτα και τον θάνατο, μέχρι την ελπίδα ή την απόγνωση.

Στην ποίηση, ο άνθρωπος δεν είναι απλώς “βιολογικό ον”, αλλά μια σύνθεση σκέψης, αισθήματος, γλώσσας και φαντασίας. Αυτό το πεδίο ταιριάζει απόλυτα στο ποιητικό “σκηνικό”, όπου λέξεις και ρυθμοί δίνουν σχήμα στα πιο σύνθετα ή άρρητα βιώματα.

Από τα αρχαία ποιήματα έως τα σύγχρονα, η φύση, γη, θάλασσα, ουρανός, ζώα, φυτά, λειτουργεί ως ανεξάντλητη πηγή εικόνων και μεταφορών. Η ρήση υπονοεί ότι στην ποίηση, η φύση δεν είναι ξεκομμένη από τον άνθρωπο, αλλά προσλαμβάνεται εσωτερικά, γίνεται σύμβολο ή “καθρέφτης” του ανθρώπινου συναισθήματος.

Πολλές ποιητικές παραδόσεις —από τη λυρική ποίηση έως τον ρομαντισμό— εστιάζουν στην ενότητα ανθρώπου-φύσης, βλέποντας την φύση ως ψυχολογική αντανάκλαση ή ως γονιμοποιό πεδίο της δημιουργίας.

Στην σύγχρονη εποχή, η ποίηση συχνά ευαισθητοποιεί για την οικολογική σχέση ανθρώπου-φύσης. Ακριβώς στο “μαγικό” ποιητικό πεδίο, η φύση “ομιλεί” και “παρεμβαίνει” — σαν να ενώνεται άμεσα με την ανθρώπινη φωνή, χωρίς ξένους διαχωρισμούς. Η ενότητα αυτή επανασυνδέει τον άνθρωπο με το φυσικό του υπόβαθρο.

Η ρήση τονίζει και την διάσταση της ιστορίας: σαν να λέει ότι μέσα στην ποίηση ζωντανεύουν εποχές, γεγονότα, συλλογικές εμπειρίες. Ο ποιητικός λόγος εγκολπώνει τόσο το παρελθόν (μυθικό, ηρωικό, τραγικό) όσο και το “αόρατο” μέλλον (ελπίδες ή φόβοι) και τα μετουσιώνει σε λέξεις. Επομένως, η ιστορία αποκτά μια κοινωνική και προσωπική σημασία, καθώς η ποίηση μεταφέρει την μνήμη πολλών γενεών σ’ έναν συμπυκνωμένο, έντονο λόγο.

Συχνά η ποίηση αντέχει στους αιώνες ακριβώς επειδή εμπεριέχει πανανθρώπινες εικόνες και μηνύματα. Όταν διαβάζουμε αρχαίους ποιητές, “βλέπουμε” κομμάτια της ιστορίας, της κοινωνίας τους, αλλά ταυτόχρονα νιώθουμε ότι αυτά μας αφορούν σήμερα: εδώ έγκειται το στοιχείο της ενότητας με την ανθρώπινη περιπέτεια μέσα στον χρόνο.
Στον ρεαλιστικό Κόσμο, συχνά χωρίζουμε τις σφαίρες: η ανθρώπινη ψυχολογία, η φυσική διαδικασία, τα ιστορικά γεγονότα. Στον ποιητικό κόσμο, όμως, όλα συνδιαλέγονται σε μια ενιαία αφήγηση ή εικόνα. Έτσι, μπορεί σε ένα ποίημα να εμφανιστεί η θάλασσα ως σύμβολο της εσωτερικής πάλης ενός λαού (ιστορία) ή ο άνθρωπος που ταυτίζει την ερωτική του έξαρση με τον ουρανό (φύση) και την παράδοση (ιστορικό πλαίσιο).

Αυτή η ταύτιση είναι “μαγική” διότι το ποιητικό κείμενο υπερβαίνει τη συμβατική λογική: δεν καταγράφει απλώς γεγονότα ή απλώς εντυπώσεις. Τα πλέκει σε μια νέα, υβριδική πραγματικότητα, όπου τα όρια γίνονται ρευστά. Γι’ αυτό η ποίηση συχνά οδηγεί σε μια βαθιά, αποκαλυπτική συγκίνηση.

Η ρήση είναι εμπνευστική και φανερώνει μια βαθιά αλήθεια πως η ποίηση πράγματι μπορεί να ενοποιεί διαφορετικές όψεις του βίου, προσφέροντας μια ολιστική ματιά. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν νοείται έξω από την φύση, ούτε έξω από την ιστορία. Η ποίηση είναι το μέσο όπου οι διαχωρισμοί αίρονται και όλα ενώνονται σε ενιαίο νόημα.

Κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει ότι υπάρχει και μη “μαγική” ποίηση (υπερρεαλιστική, καθαρά αφηρημένη, πειραματική κ.λπ.) που δεν ασχολείται ρητά ούτε με τη φύση ούτε με την ιστορία. Επομένως, η φράση ίσως γενικεύει.

Επίσης, σε ορισμένες ποιητικές παραδόσεις, η ποίηση δεν “ταυτίζει” ακριβώς αλλά σχολιάζει κριτικά, ή ακόμα και αρνείται τις συνιστώσες της ιστορίας ή της φύσης (π.χ. ποίηση παραίτησης). Ωστόσο, το πνεύμα της ρήσης είναι ότι στην ύψιστη ποιητική κατάσταση η ανθρώπινη εμπειρία βρίσκεται σε πλήρη, γόνιμη ανταλλαγή με το φυσικό και το ιστορικό στοιχείο.

Σήμερα, σε έναν κόσμο με συχνή αποκοπή του ανθρώπου από την φύση και με ιστορικές ρήξεις, η ποίηση και εν γένει η τέχνη, προσφέρει μια εναλλακτική σφαίρα όπου όλα μπορούν να ειδωθούν σφαιρικά και με αισθητική ενότητα. Η ρήση αυτή λειτουργεί ως υπενθύμιση του ρόλου της ποίησης: να επανενώνει ό,τι η καθημερινότητα συχνά διασπά.

Συνοψίζοντας, η ρήση «Στον μαγικό κοινό χώρο της Ποίησης, ταυτίζονται η ανθρώπινη ύπαρξη, η φύση και η ιστορία», επιβεβαιώνει την ενωτική δύναμη του ποιητικού λόγου:

Η ανθρώπινη εμπειρία (ανησυχίες, υπαρξιακές αγωνίες),

Η φυσική διάσταση (τοπίο, περιβάλλον, στοιχεία του σύμπαντος),

Η ιστορική διάσταση (παρελθόν, συλλογική μνήμη, χρονικά στίγματα),

Όλα συγκλίνουν σε αυτόν τον κοινό τόπο, που η ποίηση επιτρέπει να υφίσταται ως ενότητα. Το “μαγικό” αναφέρεται στην γλωσσική και νοητική υπέρβαση των στενών ορίων. Έτσι, μέσα στον ποιητικό χώρο, ο άνθρωπος αγγίζει την ουσία του εαυτού του — όχι πλέον χωρισμένη σε “συναίσθημα, φύση, ιστορία”, αλλά πλεγμένη σε ένα ολοκληρωμένο, αισθητικώς και ψυχολογικώς εύγλωττο σύνολο.

Δημήτρης Βίκτωρ