Περί Θανάτου...

«Όλα έχουν να κάνουν με τον Θάνατο. Τί προλαβαίνουμε»

Η φράση «Όλα έχουν να κάνουν με τον Θάνατο. Τί προλαβαίνουμε» εγείρει μια βαθιά υπαρξιακή ανησυχία: εάν η ζωή τελικά καθορίζεται από τον θάνατο και τη συνείδηση της περατότητάς μας, τότε ποια είναι η ουσία και η αξία όσων πράττουμε; Πόσο σημαντικό είναι να ορίσουμε τις επιλογές, τις προτεραιότητες και τη δράση μας με γνώμονα ότι ο χρόνος μας είναι πεπερασμένος;

Πολλοί φιλόσοφοι και στοχαστές έχουν υποστηρίξει ότι η επίγνωση του θανάτου είναι μια από τις πιο καταλυτικές δυνάμεις που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου. Από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία έως τη σύγχρονη υπαρξιστική σκέψη, η συνειδητοποίηση ότι «η ζωή έχει τέλος» δίνει νέο νόημα στην κάθε στιγμή. Ο Πλάτων, για παράδειγμα, έβλεπε τον θάνατο ως την «απελευθέρωση» της ψυχής, καλώντας τον φιλόσοφο να μελετά και να προετοιμάζεται για εκείνον. Ο Σωκράτης εστίαζε στη γνώση του εαυτού και στην ηθική στάση μπροστά στο τέλος, ενώ μεταγενέστεροι υπαρξιστές, όπως ο Χάιντεγκερ, μίλησαν για την «προ-οπτική του θανάτου» ως την ανώτερη αυθεντική στάση του ανθρώπου έναντι του κόσμου.

Η φράση «Τί προλαβαίνουμε» εκφράζει την αίσθηση ότι ο χρόνος είναι περιορισμένος. Δεν αρκεί να συνειδητοποιήσουμε μόνο ότι πεθαίνουμε· οφείλουμε και να αναρωτηθούμε πώς αξιοποιούμε τον χρόνο που μας απομένει. Ένα από τα πιο σημαντικά ερωτήματα που προκύπτουν από αυτήν την προοπτική είναι: Τί έχει, τελικά, σημασία για μας; Στον δυτικό πολιτισμό, συχνά η έννοια του «προλαβαίνω» σχετίζεται με την επίτευξη στόχων (εργασία, κοινωνική καταξίωση, αναγνώριση). Ωστόσο, όταν ο θάνατος καθίσταται ορισμένος παράγοντας στη σκέψη μας, ίσως να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητές μας: οι σχέσεις μας, η αγάπη, η αυτοπραγμάτωση, η εσωτερική αρμονία αναδεικνύονται πιο σημαντικές από κάθε επιφανειακή επιδίωξη.

Οι άνθρωποι αναζητούν το νόημα μέσα από πράξεις, έργα, δημιουργία, επικοινωνία και, φυσικά, μέσω του ίδιου του αναστοχασμού για τον θάνατο. Αν όλα τελειώνουν με τον θάνατο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η ύπαρξή μας είναι κενή· αντίθετα, επιτείνει την αξία της στιγμής. Σε αυτήν την προσέγγιση, μπορούμε να δούμε τον θάνατο ως κίνητρο για να ζήσουμε πιο έντονα και αυθεντικά. Ο Καμύ, για παράδειγμα, μίλησε για το «παράλογο» της ζωής, ωστόσο επέμεινε πως η συναίσθηση της περατότητας οδηγεί σε μια βαθύτερη επανάσταση του πνεύματος και σε μια εξύψωση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μπροστά στον θάνατο, διακυβεύεται και η ηθική μας στάση. Τί επιλέγουμε να κάνουμε με τον χρόνο που διαθέτουμε; Αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τις πράξεις μας, αναγνωρίζουμε την επίδρασή τους στους άλλους, και δίνουμε μεγαλύτερη σημασία σε ό,τι ορίζει την αξία μας ως ανθρώπων. Σε αυτήν τη βάση, η περατότητα μπορεί να λειτουργήσει ως πυξίδα, που μας οδηγεί στην επίγνωση ότι δεν έχουμε το «για πάντα» για να επανορθώσουμε, να συγχωρήσουμε ή να αγαπήσουμε. Άρα, το ερώτημα «Τί προλαβαίνουμε;» γίνεται ηθικός κανόνας: Πώς μεταχειριζόμαστε τον εαυτό μας και τους γύρω μας, γνωρίζοντας ότι ο χρόνος μας είναι περιορισμένος;

Ένας ουσιαστικός κίνδυνος που ελλοχεύει στην επίγνωση του θανάτου είναι η βιασύνη.. Όταν νιώθουμε ότι «πρέπει να τα προλάβουμε όλα», μπορεί να φτάσουμε σε μια αγχώδη κατάσταση, όπου τελικά χάνεται η βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Ωστόσο, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πόσα θα προλάβουμε, αλλά πώς θα ζήσουμε όσα προλαβαίνουμε. Η ποιότητα των επιλογών μας υπερισχύει της ποσότητάς τους. Μπορεί να μην προλάβουμε να κατακτήσουμε τον κόσμο· μπορούμε όμως να βιώσουμε την αγάπη, να δημιουργήσουμε, να φιλοσοφήσουμε, να μοιραστούμε στιγμές γενναιοδωρίας και κατανόησης.

Το απόφθεγμα «Όλα έχουν να κάνουν με τον Θάνατο. Τί προλαβαίνουμε» φωτίζει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και παρακινεί σε ένα πιο στοχαστικό βίωμα της ζωής. Αν βλέπουμε τον θάνατο όχι ως απαισιόδοξη κατάληξη, αλλά ως μια διαρκή υπενθύμιση της αξίας και του νοήματος του τώρα, τότε μπορούμε να αξιοποιήσουμε το πέρασμά μας από αυτόν τον κόσμο με τρόπο πιο γεμάτο, αυθεντικό και βαθύ. Στο φως της περατότητας, το «Τί προλαβαίνουμε» γίνεται η εσωτερική μας φωνή που μας παροτρύνει να αποζητούμε αληθινές σχέσεις, να επιδιώκουμε την αυτογνωσία και να δρούμε με ευθύνη, συμπόνια και αγάπη. Κάπως έτσι, ο θάνατος παύει να είναι ο απόλυτος φόβος και γίνεται ο απώτερος οδηγός για μια ζωή με νόημα.

Δημήτρης Βίκτωρ