Βαρετή η αλήθεια

«Χωρίς το ψέμα δεν θα υπήρχαν θεοί, χωρίς το ψέμα δεν θα είχαμε λογοτεχνία, χωρίς το ψέμα δεν θα ζούσε ο έρωτας»

Η αλήθεια είναι ήσυχη, σταθερή, άκαμπτη· ένα άγαλμα χωρίς σάρκα, που δεν συγκινείται από τις μεταπτώσεις της ψυχής. Ζυγίζει τα πάντα με ψυχρό μέτρο, χωρίς επιείκεια, χωρίς φαντασία, χωρίς πάθος. Δεν χαρίζεται σε κανέναν· δεν υπόσχεται λύτρωση ούτε παρηγοριά. Είναι το απλό γεγονός, το ξερό δεδομένο, το αμετάβλητο «έτσι έχουν τα πράγματα». Κι όμως, ο άνθρωπος, πλάσμα ανήσυχο και ευάλωτο, δεν αντέχει να ζει μέσα στην απολυτότητα της αλήθειας. Η αλήθεια είναι χρήσιμη για τη γνώση, μα αβάσταχτη για την ψυχή. Δεν γεννά θαύμα ούτε ποίηση· δεν τρέφει τον έρωτα ούτε την ελπίδα. Είναι ο σκελετός της ύπαρξης, όχι το σώμα της.

Χωρίς το ψέμα, ο κόσμος θα ήταν μια έρημος διαύγειας — καθαρός, αλλά άψυχος. Το ψέμα, αντιθέτως, είναι το χρώμα που επινοεί η συνείδηση για να αντέξει το μονόχρωμο της πραγματικότητας. Μέσα από αυτό πλάσαμε θεούς, για να μην αισθανόμαστε ορφανοί. Ο άνθρωπος, τρομαγμένος μπροστά στο κενό, έντυσε το χάος με προσωπεία θεϊκά, χάρισε πρόσωπο στην τύχη και φωνή στο ασυνείδητο. Οι θεοί ήταν το πρώτο μεγάλο ψέμα — και το πρώτο μεγάλο ποίημα. Ένα ψέμα που έδωσε νόημα στην τυχαιότητα, που μεταμόρφωσε τον φόβο σε προσευχή και το άγνωστο σε θαύμα.

Χωρίς το ψέμα, δεν θα υπήρχε λογοτεχνία. Γιατί η λογοτεχνία είναι η τέχνη της υπερβολής, της μεταμόρφωσης, της παραποίησης του πραγματικού. Ο ποιητής ψεύδεται για να πει την αλήθεια πιο βαθιά. Παίρνει τη ζωή και την ντύνει με σύμβολα, την διαστρεβλώνει για να την αποκαλύψει. Κανένα ποίημα δεν είναι αληθινό, κι όμως όλα είναι πιο αληθινά από την ίδια την πραγματικότητα. Το ψέμα είναι η γέφυρα που μας οδηγεί στο ανείπωτο· είναι η μέθη που μας κάνει να αντέχουμε τη νηφαλιότητα της αλήθειας. Όπως ο ζωγράφος δημιουργεί φως μέσα από σκιές, έτσι και ο συγγραφέας γεννά αλήθεια μέσα από το ψέμα.

Και χωρίς ψέμα, ο έρωτας δεν θα ζούσε ούτε μια μέρα. Ο εραστής βλέπει στον άλλον όχι αυτό που είναι, αλλά αυτό που ποθεί να υπάρχει. Ο έρωτας είναι μια κοινή ψευδαίσθηση, ένα παιχνίδι καθρεφτών όπου ο καθένας αντικρίζει την πιο όμορφη εκδοχή του εαυτού του. Η αλήθεια του έρωτα θα ήταν ανυπόφορη, γιατί θα αποκάλυπτε τη φθορά, την ατέλεια, τη μικρότητα. Το ψέμα του όμως τον διατηρεί ζωντανό, τον κάνει μαγικό, ιερό, σχεδόν θεϊκό. Ο έρωτας δεν ζητά αποδείξεις, μόνο πίστη — κι η πίστη είναι το πιο όμορφο ψέμα που μπορεί να πει η ψυχή στον εαυτό της.

Η αλήθεια, λοιπόν, είναι βαρετή γιατί δεν εξελίσσεται. Είναι πλήρης, και ό,τι είναι πλήρες δεν γεννά. Το ψέμα είναι δημιουργικό, επειδή είναι έλλειψη· επειδή επινοεί αυτό που δεν υπάρχει. Χάρη στο ψέμα ο άνθρωπος υψώνεται πάνω από τη μοίρα του, παραβιάζει το πεπρωμένο, γίνεται ποιητής του ίδιου του κόσμου του. Το ψέμα δεν είναι απάτη — είναι πράξη δημιουργίας. Μια εξέγερση ενάντια στη στασιμότητα της αλήθειας.

Ίσως, τελικά, η ανώτερη αλήθεια να είναι η συνειδητή χρήση του ψεύδους. Να ξέρεις πως το πλάθεις, μα να το χρειάζεσαι· να πιστεύεις σε αυτό όχι από άγνοια, αλλά από επιλογή. Γιατί ο άνθρωπος που θέλει μόνο την αλήθεια, παύει να ονειρεύεται· κι εκείνος που ζει μόνο στο ψέμα, παύει να υπάρχει. Ανάμεσά τους, εκεί όπου η φαντασία συναντά τη γνώση και ο μύθος τη λογική, βρίσκεται η ζωντανή περιοχή του ανθρώπινου πνεύματος. Εκεί όπου η αλήθεια, για να μην πεθάνει από ανία, φορά το ένδυμα του ψεύδους και χορεύει.
Όμως, η ανώτερη αξία του ανθρώπου είναι μια επιδίωξη: Η επιδίωξη της Αλήθειας.

Δημήτρης Βίκτωρ