Το Πένθος ως Δάσκαλος της Ύπαρξης

«Το πένθος είναι η αφόρητη πληγή που μας διδάσκει το μέτρο της αξιοπρέπειας, της λογικής, της αγάπης.»

Το πένθος δεν είναι παρά η αναπόδραστη συνθήκη της ανθρώπινης μοίρας. Κανείς δεν το διαλέγει, και κανείς δεν το αποφεύγει. Όπως ο πόνος του σώματος δείχνει το όριο της ύλης, έτσι και ο πόνος της ψυχής δείχνει το όριο της καρδιάς. Το πένθος μας φανερώνει το μέτρο: ότι τίποτε δεν ανήκει ολοκληρωτικά σε εμάς, όλα είναι δανεικά, ότι οι δεσμοί που πλέξαμε είναι θνητοί, όπως και εμείς οι ίδιοι. Σε αυτή την αποδοχή δεν υπάρχει παραίτηση· υπάρχει αξιοπρέπεια. Διότι το μεγαλείο του ανθρώπου δεν είναι να νικήσει τον θάνατο, αλλά να σταθεί όρθιος μπροστά του, χωρίς κραυγές, χωρίς υπερβολές, με εκείνη τη σιωπηλή λογική που δαμάζει την τρικυμία.

Κι όμως, το πένθος δεν είναι μόνο σιωπή. Είναι και κραυγή, είναι και παραλήρημα, είναι και τρέλα. Από την πληγή αυτή ξεπηδά η αγάπη σε όλο της το βάθος. Μόνο όταν χάνεις, κατανοείς τι κράτησες. Μόνο όταν απομένεις μόνος, καταλαβαίνεις πόσο βαθιά έζησες με τον άλλον. Το πένθος είναι η αφόρητη άβυσσος, αλλά και η γόνιμη γη· εκεί όπου η ψυχή δοκιμάζεται, εκεί σμιλεύεται μια δύναμη που ούτε ήξερε ότι διαθέτει. Όποιος δεν λύγισε στο πένθος, δεν γνώρισε ποτέ το ύψος της ίδιας του της ύπαρξης.

Ωστόσο, ας μιλήσουμε και για την υποκρισία. Πόσες φορές το πένθος δεν μετατρέπεται σε θέαμα; Σε κοινωνικό καθήκον; Σε μια πομπώδη επίδειξη δακρύων, στεφανιών και μνημοσύνων, που δεν έχουν καμία σχέση με την αλήθεια της ψυχής; Τότε το πένθος γίνεται ψεύδος: μια μάσκα που φοριέται για τα μάτια των άλλων, μια υποχρέωση που χάνει το ουσιώδες του βάρος. Αυτό το πένθος είναι κενό, στείρο, άψυχο. Είναι ο θάνατος της αλήθειας μέσα στη ζωή.

Μα το γνήσιο πένθος είναι άλλο: είναι εκείνο που δεν χρειάζεται θεατές· είναι η μυστική συνομιλία του ανθρώπου με την απουσία. Αυτό το πένθος δεν εξευτελίζει, δεν προσποιείται· φλέγει, καίει, αλλά και ανυψώνει. Διότι μόνο εκεί, στην έρημο της καρδιάς, ο άνθρωπος μπορεί να καταλάβει ότι το μεγαλείο του δεν βρίσκεται στο να κρύψει τον πόνο του, ούτε στο να τον επιδεικνύει, αλλά στο να τον μεταμορφώσει σε γνώση, σε αγάπη, σε αξιοπρέπεια, σε δύναμη.

Το πένθος είναι πληγή που δεν κλείνει.
Κι όμως, ακριβώς επειδή δεν κλείνει, γίνεται η πιο βαθιά δίοδος προς την αλήθεια. Δίχως αυτό, θα ζούσαμε επιφανειακά, θα αγαπούσαμε ρηχά, θα παραιτούμασταν από την αναζήτηση του νοήματος.
Το πένθος, στοιχείο της φύσης, μάς διδάσκει πως η ζωή είναι τραγική.
Αυτή η τραγικότητα είναι και η μόνη της δόξα.
Κι εμείς, όντα τραγικά γιατί γνωρίζουμε από ενωρίς για  το επερχόμενο τέλος, δεμένοι σε αυτήν την δόξα...

Δημήτρης Βίκτωρ