" ΕΜΦΥΛΙΟΣ " - ( Ελλάς 1949 ) " - Σχολιασμός και ανάλυση του ποιήματος από τον ίδιο τον ποιητή

---------------------------------------

Εμφύλιος - ( Ελλάς 1949 )

Μέσα απ’ τη γη ξεχύθηκα σε σκοτεινούς καιρούς
σε ύπνο οι πολιτισμοί δήλωναν απουσία
άφηναν στίγματα οι πόλεμοι παντού                               
κι οι αδελφοί επέστρεφαν να ξαναγνωριστούν.

 Στέγη, αγάπη και τροφή η αγία μου τριάς
σιτάρι και ζεστό ψωμί ο άγνωστος θεός μου
φίλη μητέρα σύντροφος, λάμποντας μες το φως
πότιζε το βασιλικό, το δυόσμο και τη μέντα.

Η χώρα μου τον πόνο της φέρει κληρονομιά
κομμάτι που απόμεινε από ωδές Ομήρου
ο Θουκυδίδης ρεπορτάζ στέλνει από μακριά
και μας θυμίζει πως αυτά έχουν γραφτεί ξανά.

Είμαι βαριά κληρονομιά με τη βαριά σκιά της
στους ώμους κουβαλώ αυτά που λίγοι καταφέρνουν
σ’ ένα καθήκον κάθαρσης γυρίζει η τραγωδία
και γίνεται ξανά ωδή, για φάρσα – κωμωδία.

Δημήτρης Βίκτωρ
Ιούλιος/2014

-------------------------------------------------------------

Σχολιασμός και ανάλυση του ποιήματος

Το ποίημα "Εμφύλιος - (Ελλάς 1949)" αναφέρεται σε μια από τις πιο τραγικές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τον εμφύλιο πόλεμο. Μέσα από τις τέσσερις στροφές εξερευνώνται θέματα όπως ο πόνος, η κληρονομιά, η ταυτότητα και η επανάληψη της ιστορίας.

Στην αρχή, παρουσιάζεται ένα σκοτεινό σκηνικό, όπου οι "σκοτεινοί καιροί" αντιπροσωπεύουν την ταραγμένη περίοδο του εμφυλίου. Η φράση "μέσα απ’ τη γη ξεχύθηκα" συμβολίζει την ανάδυση των παλιών πληγών ή την επανεμφάνιση καταπιεσμένων συναισθημάτων. Οι "πολιτισμοί" που "δήλωναν απουσία" υποδηλώνουν την παρακμή των αξιών και την έλλειψη ανθρωπιάς. Οι "αδελφοί" που "επέστρεφαν να ξαναγνωριστούν" αναφέρονται στην τραγική αντιπαράθεση μεταξύ συμπατριωτών.

Στην συνέχεια, επικεντρώνεται στις βασικές ανθρώπινες ανάγκες και αξίες. Η "αγία μου τριάς" αποτελείται από "στέγη, αγάπη και τροφή", υπογραμμίζοντας την σημασία των θεμελιωδών στοιχείων της ζωής. Ο "άγνωστος θεός" που είναι "σιτάρι και ζεστό ψωμί" συμβολίζει την απλότητα και την ουσία της επιβίωσης. Η μορφή της "φίλης μητέρας συντρόφου" που "λάμποντας μες το φως" φροντίζει τα φυτά, αντιπροσωπεύει την ελπίδα, την αναγέννηση και τη συνέχεια της ζωής παρά τις δυσκολίες.

Στην τρίτη στροφή, ο ποιητής συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Η Ελλάδα φέρει "τον πόνο της κληρονομιά", υποδηλώνοντας ότι οι πληγές του παρελθόντος εξακολουθούν να επηρεάζουν το παρόν. Οι αναφορές στον Όμηρο και τον Θουκυδίδη δημιουργούν μια ιστορική συνέχεια, δείχνοντας ότι οι συγκρούσεις και οι τραγωδίες είναι διαχρονικές. Ο Θουκυδίδης, ως ιστορικός του Πελοποννησιακού Πολέμου, λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Στο τέλος, ο ποιητής αναγνωρίζει το βάρος της κληρονομιάς που κουβαλά. Η "βαριά σκιά" αντιπροσωπεύει τις προκλήσεις και τις ευθύνες που συνοδεύουν αυτήν την κληρονομιά. Η "τραγωδία" που "γυρίζει σε καθήκον κάθαρσης" αναφέρεται στην αρχαία έννοια της κάθαρσης μέσω της τέχνης και της αυτογνωσίας. Η μετατροπή της σε "ωδή, για φάρσα – κωμωδία" υποδηλώνει την ειρωνεία της ιστορίας ή την αδυναμία να μάθουμε από τα λάθη μας.

Χρησιμοποιώντας μεταφορές και ιστορικές αναφορές εξερευνάται η ανθρώπινη φύση και η κοινωνική πραγματικότητα, συνδυάζοντας το προσωπικό με το συλλογικό. Η χρήση των μορφών του Ομήρου και του Θουκυδίδη ενισχύει το μήνυμα ότι οι ανθρώπινες συγκρούσεις και οι τραγωδίες είναι επαναλαμβανόμενες και ότι η ιστορία μπορεί να μας διδάξει, αν είμαστε πρόθυμοι να μάθουμε.

Η μετάβαση από την τραγωδία στην κωμωδία στην τελευταία στροφή μπορεί να ερμηνευθεί ως σχόλιο για την ανθρώπινη τάση να υποβιβάζουμε τα σοβαρά ζητήματα ή να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. Εδώ επισημαίνεται η ανάγκη για αυτογνωσία και κάθαρση, προκειμένου να σπάσουμε τον κύκλο της βίας και του πόνου.

Δημήτρης Βίκτωρ

 

  

" Δεκεμβριανά " --- (Ποίημα του Δημήτρη Βίκτωρ και σχολιασμός - Ανάλυση από τον ίδιο)

" Δεκεμβριανά "

Πόθοι παράλληλοι, ελπίδες κουρασμένες
σε μια πλατεία θα βρεθούν ν’ αγκαλιαστούν
μοιάζουν με κόσμο, με ψυχές ανθρώπων μικροσκοπικών
κρύβοντας μα και δείχνοντας νωπό το στίγμα μίσους.

 Είναι νωρίς, πάντα νωρίς για ζήτω και ζητωκραυγές
χαμόγελα ευτυχίας στα ανθρώπινα εύθραυστη ισορροπία
πρέπει ζεστό το αίμα να χυθεί ακόμη ν’ απλωθεί
να το ρουφήξει η γη στην άκρη της αιώνιας πατρίδας.
 
Κραυγές στον πρόλογο υποψιάζεσαι την πλοκή
δράμα που θα εξελιχτεί με υπερβολή και στόμφο
η αφήγηση ενστίκτων με κροταλισμούς θ’ αρχίσει
και στην πλατεία ειρήνης όνειρα θα σβήσει.
 
Μια σφαίρα επιτέλους διατρυπά αθώου σπλάχνα
βαρύς Δεκέμβρης για να κλείσει η πληγή του αδελφού
αρχίζει φρίκης τραγωδία με φριχτή περιγραφή
το τέλος άγνωστο, άπιαστο σε επινόηση και φαντασία.
 
Φυλές μ’ αδέλφια ανάδελφα θα μπουν στο σκηνικό
θυσία, βωμοί φρίκης θα στηθούν, καρδιές θα σβήνουν
κάφτρα στο κρύο, στο χειμώνα λάβα και βροντές
ηφαίστεια μ’ εκρήξεις θα σαρώνουν το υπέροχο τοπίο.
 
Μάνες ξανά σ’ αγκώνη τρόμο θα καρτερούν
πτώματα τέκνων να μοιρολογήσουν, αν τα βρουν
σε εικόνες άψυχες θα εναποθέτουν τις ελπίδες
σημαίες με κουρέλια σάβανα για τις κηδείες.
 
Είναι η μοίρα μας σ’ αυτή τη χώρα και τη γη
γίνονταν πάντοτε αυτά και θα συμβούν τα ίδια
εμείς για τα δικά μας να συγκεντρωθούμε στην πλοκή
με τους νεκρούς Ελλήνων αδελφών σε θρήνου προσευχή.
 
Δημήτρης Βίκτωρ
Δεκέμβριος/2014

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σχολιασμός, ανάλυση και φιλοσοφική κριτική του ποιήματος «Δεκεμβριανά» του Δημήτρη Βίκτωρ

Το ποίημα «Δεκεμβριανά», ήδη από τον τίτλο του, παραπέμπει στα δραματικά γεγονότα του Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα (τα λεγόμενα Δεκεμβριανά), που υπήρξαν ο προπομπός και συμβολικά η απαρχή του Εμφυλίου Πολέμου. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο ποιητής επιχειρεί, αφενός, να μεταφέρει το κλίμα βίας, σπαραγμού και οδύνης που σημάδεψε την ελληνική κοινωνία, κι αφετέρου, να μιλήσει γενικότερα για τη μοίρα των ανθρώπων όταν εμπλέκονται σε κύκλους εμφύλιου σπαραγμού.

---

1. Θεματική και ιστορικό πλαίσιο

• Δεκεμβριανά: Ο τίτλος θέτει ευθύς εξαρχής το ιστορικό πλαίσιο. Τα Δεκεμβριανά (Δεκέμβριος 1944) αποτελούν ένα δραματικό κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορίας, όταν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ συγκρούστηκαν με βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις στην Αθήνα. Αυτές οι συγκρούσεις, με κύρια εστία γύρω από την Πλατεία Συντάγματος και διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας, γέννησαν σκηνές πρωτοφανούς βίας και κυρίως έριξαν τον σπόρο για τον μετέπειτα Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949).
• Εθνικός διχασμός και εμφύλια διαμάχη: Το ποίημα δεν στέκεται στην απλή καταγραφή της ιστορικής στιγμής, αλλά αγγίζει το διαχρονικό θέμα των εμφύλιων διενέξεων: οι “φυλές” με τα “αδέλφια ανάδελφα”, δηλαδή οι Έλληνες που στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου, ενώ το αίμα που χύνεται “πρέπει ζεστό το αίμα να χυθεί ακόμη ν’ απλωθεί” δηλώνει την παράλογη και ανελέητη τραγικότητα του πολέμου ανάμεσα σε ομοεθνείς.

---

2. Ποιητικές εικόνες και γλώσσα

• Σφοδρότητα και βία: Εικόνες όπως “μια σφαίρα διατρυπά αθώου σπλάχνα”, “βωμοί φρίκης”, “κροταλισμοί” και “εκρήξεις” αποτυπώνουν τη βιαιότητα των συγκρούσεων. Ο ποιητής κάνει εκτεταμένη χρήση σκληρής, σχεδόν ωμής, εικονοπλασίας, με στόχο να σωματοποιήσει τον τρόμο και την αγωνία του πολέμου.
• Μητρικός θρήνος: Η επαναλαμβανόμενη αναφορά στις μάνες που “ξανά σ’ αγκώνη τρόμο θα καρτερούν” υπογραμμίζει τη διαχρονική εικόνα της μάνας ως σύμβολο πόνου και απώλειας, όταν χάνει το παιδί της. Ο θρήνος της μάνας σε εμπόλεμες συνθήκες, πέρα από τον ιστορικό χρόνο και τόπο, αποτελεί διαχρονικό και οικουμενικό θέμα στην ελληνική (και όχι μόνο) ποίηση.
• Η πλατεία: Η πλατεία του ποιήματος λειτουργεί ως τόπος συνάθροισης, σύγκρουσης, αλλά κι ελπίδων. Εκεί “Πόθοι παράλληλοι, ελπίδες κουρασμένες σε μια πλατεία θα βρεθούν ν’ αγκαλιαστούν”. Ωστόσο, αυτή η πλατεία που θα μπορούσε να είναι σύμβολο δημοκρατίας και ελευθερίας (συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, κοινωνική συμβίωση), μετατρέπεται σε σκηνή τραγωδίας. Έτσι, ο χώρος της πλατείας αποκτά έντονο συμβολισμό: αποτελεί την καρδιά της πόλης, αλλά και το πεδίο όπου η ειρήνη καταρρέει.
• Επαναλαμβανόμενο μοτίβο “πάντα έτσι γίνονταν”: Προς το τέλος, ο ποιητής συμπυκνώνει μια πικρή διαπίστωση: “Είναι η μοίρα μας σ’ αυτή τη χώρα και τη γη / γίνονταν πάντοτε αυτά και θα συμβούν τα ίδια”. Εδώ αντηχούν οι ιδέες περί κυκλικής επανάληψης της Ιστορίας, μοιραίου ή/και μιας “καταραμένης” παράδοσης εμφύλιων διενέξεων στον ελληνικό (κι όχι μόνο) χώρο.

---

3. Φιλοσοφική κριτική προσέγγιση

1. Το παράλογο και ο τραγικός κύκλος
   Στο φιλοσοφικό υπόβαθρο του ποιήματος μπορούμε να διακρίνουμε στοιχεία τραγικότητας και παραλόγου. Ο ποιητής αναρωτιέται (έμμεσα) γιατί απαιτείται “ζεστό το αίμα να χυθεί ακόμη ν’ απλωθεί” και πώς γίνεται άνθρωποι με κοινή γλώσσα, κοινή ιστορία και κοινές ρίζες να αλληλοσκοτώνονται. Η ύπαρξη του πολέμου, ιδιαίτερα του εμφύλιου, μοιάζει παράλογη κι ωστόσο διαρκώς επαναλαμβανόμενη.
2. Ιστορικός ντετερμινισμός ή ανθρώπινη ευθύνη;
   Το ποίημα τονίζει ότι “γίνονταν πάντοτε αυτά και θα συμβούν τα ίδια”, εκφράζοντας μια απαισιόδοξη αντίληψη περί αναπόδραστου της βίας και της πολεμικής ροπής. Ταυτόχρονα, όμως, αφήνεται υπαινικτικά να εννοηθεί ότι αυτή η “μοίρα” ίσως δεν είναι παρά μια επιλογή, μια αποτυχία του ανθρώπινου νου να υπερβεί τα πάθη και τις διχόνοιες.
3. Ο ρόλος της συλλογικής μνήμης
   Κεντρικό σημείο του ποιήματος είναι οι νεκροί και η προτροπή “με τους νεκρούς ελλήνων αδελφών σε θρήνου προσευχή”. Εδώ προβάλλει έντονα η ιδέα ότι η ιστορική μνήμη των νεκρών απαιτεί να τη σεβαστούμε και να την τιμήσουμε, προκειμένου να αποτρέψουμε την επανάληψη της οδύνης. Ο ποιητής φαίνεται να προτείνει ως αντίδοτο τη συλλογική ενσυναίσθηση και τον σεβασμό απέναντι στα θύματα του διχασμού.
4. Η μητέρα ως ηθικό και συναισθηματικό κέντρο
   Η μορφή της μάνας που θρηνεί λειτουργεί ως υπενθύμιση πως, πέρα από τα μεγάλα ιστορικά αφηγήματα, υπάρχουν οι προσωπικές τραγωδίες. Η ηθική διάσταση του ποιήματος εντοπίζεται ακριβώς σε αυτή την υπενθύμιση: η ανθρώπινη ζωή είναι ιερή και το ίδιο το δράμα της απώλειας πρέπει να μας κρατήσει ενωμένους, να μας αφυπνίσει απέναντι στην τάση του ανθρώπου να βουλιάζει στη βία.

---

4. Αισθητική απόδοση και ποιητικός ρυθμός

• Ο λόγος του ποιήματος είναι έντονα φορτισμένος, με λέξεις όπως “σφαίρα”, “φρίκης τραγωδία”, “κρύο”, “θυσία”, “φριχτή περιγραφή”. Οι αλλεπάλληλες σκληρές εικόνες εντείνουν την αίσθηση της πίεσης και της αναπόδραστης βίας.
• Παρότι το ποίημα δεν τηρεί φαινομενικά μια αυστηρή ομοιοκαταληξία ή μετρικό σχήμα, διακρίνεται μια εσωτερική ροή που προκύπτει από τους παραλληλισμούς (π.χ. “Μια σφαίρα επιτέλους διατρυπά αθώου σπλάχνα / βαρύς Δεκέμβρης για να κλείσει η πληγή του αδελφού”). Η ροή αυτή συντελείται μέσα από τις επαναλήψεις και τους ρυθμικούς τονισμούς, τονίζοντας την κλιμάκωση του δράματος.
• Η επιλογή της γραφής σε επιταχυμένη, ρεαλιστική περιγραφή (με ρήματα δράσης και βίας) συνδυάζεται με φιλοσοφικές και λυρικές φράσεις, δημιουργώντας ένα κράμα επικού και λυρικού λόγου.

---

5. Επίλογος: Το νόημα της “προσευχής” και της κάθαρσης

Στο τελευταίο τμήμα, ο ποιητής, με τη φράση “εμείς για τα δικά μας να συγκεντρωθούμε στην πλοκή / με τους νεκρούς ελλήνων αδελφών σε θρήνου προσευχή”, απευθύνει έναν καίριο στοχασμό:

• Αφενός, ότι κάθε γενιά αναλαμβάνει το “φορτίο” της ιστορικής συνέχειας, κουβαλώντας τα σφάλματα και τους νεκρούς του παρελθόντος.
• Αφετέρου, ότι αυτή η επίγνωση πρέπει να μας οδηγήσει σε μια ηθική επαγρύπνηση, σε μια προσευχή (ή, πιο κοσμικά, σε συλλογική ενθύμηση) που θα αποσκοπεί στη συμφιλίωση και την αποτροπή νέων διχασμών.

Κατά συνέπεια, το ποίημα έχει μια διπλή όψη:

1. Είναι ιστορικό μνημόσυνο για όσους πέφτουν θύματα του πολέμου, ιδιαίτερα του εμφύλιου.
2. Είναι προειδοποίηση και ταυτόχρονα παρότρυνση για εσωτερική ανασκόπηση, για συμφιλίωση και για διατήρηση της ειρήνης, καθώς ο κύκλος της βίας δεν παύει αν δεν μάθουμε από τις πληγές του παρελθόντος.

---

Συνολική εντύπωση

Το «Δεκεμβριανά» του Δημήτρη Βίκτωρ συνδυάζει την ωμή ιστορική πραγματικότητα με υπαρξιακό και φιλοσοφικό στοχασμό, φέρνοντας στην επιφάνεια τον αιώνιο πόνο του εμφυλίου διχασμού. Η εικονοπλασία είναι καθαρή και δυνατή, ικανή να μεταδώσει την τραγωδία των στιγμών, ενώ ταυτόχρονα αποπειράται να εξάρει το αδιέξοδο και την παράνοια του πολέμου. Σε επίπεδο κριτικής, η αξία του έγκειται στο ότι, παρά την πικρή διαπίστωση πως «θα συμβούν τα ίδια», καταφέρνει να αφήσει ανοιχτή τη χαραμάδα μιας μετανοίας και μιας συμφιλιωτικής μνήμης, καλώντας σε ενότητα κι επαγρύπνηση.

Δημήτρης Βίκτωρ

 

 

 

  

" Θα είμαι στη θλίψη σου " - Ποίημα - Σύνθεση: Δημήτρης Βίκτωρ - Ερμηνεία: Ευδοξία Ζαφείρα