Περί θαύματος και αποχαιρετισμού των πάντων

«Κάθε στιγμή είναι συμμετοχή στο θαύμα. Κάθε μέρα είναι αποχαιρετισμός στα πάντα»

Η φράση αυτή συμπυκνώνει δύο μεγάλες αλήθειες της ανθρώπινης εμπειρίας. Από τη μια, αναφέρεται στο «θαύμα» που εμπεριέχει κάθε στιγμή, κι από την άλλη, μιλά για τον διαρκή «αποχαιρετισμό» που φέρνει μαζί του το πέρασμα του χρόνου. Αυτός ο διττός χαρακτήρας εκφράζει την αέναη εναλλαγή ανάμεσα στην ομορφιά της ύπαρξης και τη φθορά της.

Σε κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας, κρύβεται ένα είδος θαύματος, το οποίο συχνά παραβλέπουμε. Είναι η μοναδικότητα αυτής της στιγμής, η αίσθηση της ζωντάνιας, η αναπνοή, η επικοινωνία με τους άλλους, η δυνατότητα να αισθανθούμε, να σκεφτούμε, να φανταστούμε. Όλα αυτά, όταν τα παρατηρήσουμε με νηφαλιότητα, φανερώνουν τη μαγεία που διαπερνά την καθημερινότητα.

Πέρα από οποιαδήποτε θρησκευτική ή υπερφυσική διάσταση, το «θαύμα» εδώ μπορεί να ερμηνευτεί φιλοσοφικά ως η άπειρη πολυπλοκότητα του κόσμου. Κάθε μας βλέμμα, κίνηση ή σκέψη είναι αποτέλεσμα εκατομμυρίων αόρατων αλυσίδων αιτίου-αποτελέσματος. Όταν το αντιληφθούμε, μπορούμε να νιώσουμε βαθιά ευγνωμοσύνη που υπάρχουμε και συμμετέχουμε σε κάτι τόσο θεμελιώδες.

Εφόσον ζούμε μέσα στον χρόνο, οτιδήποτε εμφανίζεται και ανθίζει, αργά ή γρήγορα δύει. Κάθε μέρα, συμβολικά και κυριολεκτικά, κλείνει έναν κύκλο. Σηματοδοτεί το τέλος όσων ζήσαμε, αισθανθήκαμε, ελπίσαμε ή φοβηθήκαμε μέχρι τη δύση του ηλίου. Οι «αποχαιρετισμοί» αυτοί δεν είναι απαραίτητα δραματικοί ή τραγικοί· είναι όμως αναπόφευκτοι.

Ο αποχαιρετισμός στα πάντα μάς υπενθυμίζει την περατότητα της ζωής, τη φθαρτότητα όλων των πραγμάτων. Είναι μια διαρκής υπενθύμιση να μην προσκολλόμαστε σε ό,τι θεωρούμε σταθερό, γιατί τίποτα δεν είναι πραγματικά αμετάβλητο. Μέσα από αυτό το καθημερινό «αντίο», έρχεται η επίγνωση ότι δεν μπορούμε να κρατήσουμε τίποτα για πάντα. Μπορούμε, όμως, να τιμήσουμε αυτό που ζήσαμε, διότι γνωρίζουμε πως αργά ή γρήγορα θα το αποχαιρετήσουμε.

Η ταυτόχρονη ύπαρξη του «θαύματος» και του «αποχαιρετισμού» λειτουργεί σαν μια φιλοσοφική υπενθύμιση ότι στη ζωή δεν υπάρχουν μόνο αμιγείς χαρές ή λύπες—υπάρχει πάντοτε ένα μωσαϊκό εμπειριών που διαδέχονται η μία την άλλη. Το παροδικό της ζωής, η φθορά, λειτουργεί ως υπόβαθρο που κάνει το «θαύμα» ακόμα πιο έντονο. Κι από την άλλη, η επίγνωση του θαύματος δίνει νόημα στο γεγονός ότι θα χρειαστεί να πούμε «αντίο» σε όσα αγαπήσαμε.

Οι δυο αυτές δυνάμεις—η δημιουργική και η φθαρτική—δεν είναι αντίθετες μεταξύ τους, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται. Χωρίς το φθαρτό, δεν θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε το πολύτιμο της στιγμής. Χωρίς το θαύμα, ο αποχαιρετισμός θα ήταν ίσως ανυπόφορος.

Η συγκεκριμένη αντίληψη του χρόνου και της εμπειρίας είναι παρούσα σε διάφορες φιλοσοφικές και πνευματικές παραδόσεις. Οι Στωικοί, για παράδειγμα, τονίζουν τη σημασία της εσωτερικής γαλήνης μπροστά στη διαρκή μεταβολή. Οι βουδιστικές διδασκαλίες υπενθυμίζουν τη ματαιότητα της προσκόλλησης, αφού η πραγματικότητα είναι συνεχής ροή. Εδώ, το αποφθεγματικό «κάθε στιγμή είναι συμμετοχή στο θαύμα» αντηχεί με την προσεκτική παρατήρηση του παρόντος, ενώ το «κάθε μέρα είναι αποχαιρετισμός στα πάντα» συνοψίζει το εφήμερο της ύπαρξης.

Στρέφουμε την προσοχή μας στα μικρά, απλά πράγματα, όπως η αναπνοή, το φως του ήλιου, η επικοινωνία. Μέσα σε αυτά, ανακαλύπτουμε το «θαύμα» που πολλές φορές αγνοούμε.
Αναγνωρίζουμε ότι κάθε μέρα κλείνει έναν κύκλο—συμβολικά αποχαιρετούμε όσα ζήσαμε. Με αυτή την υπενθύμιση, επιλέγουμε να ζήσουμε με λιγότερες τύψεις και περισσότερη ευγνωμοσύνη.
Απελευθερωνόμαστε από την προσπάθεια να κρατήσουμε τα πάντα αμετάβλητα. Η ζωή ρέει, κι εμείς μαζί της, απολαμβάνοντας όσα φέρνει το παρόν.

Συνοψίζοντας, ο συνδυασμός του θαύματος της στιγμής και του καθημερινού αποχαιρετισμού αναδεικνύει πόσο βαθιά και πολύπλοκη είναι η ζωή. Η επίγνωση της παροδικότητας μάς ωθεί να ανακαλύψουμε τη μαγεία μέσα στο παρόν και να προσεγγίσουμε την ύπαρξή μας με ανοιχτή καρδιά και νου. Έτσι, κάθε στιγμή γίνεται πολύτιμη· γίνεται ένα αληθινό θαύμα, ακόμα κι αν ξέρουμε ότι αργά ή γρήγορα θα το αποχαιρετήσουμε.

Δημήτρης Βίκτωρ

 

"ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΕΣΑ ΜΟΥ" ----- Ποίημα και Απαγγελία: Δημήτρης Βίκτωρ

ΕΞΟΔΟΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ..........!

 

"ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ-1" --- "NUREMBERG-1"- Ποίημα: Δ. Βίκτωρ - Απαγγελία: Κατερίν...

"ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΕΣΑ ΜΟΥ" ----- Ποίημα: Δημήτρης Βίκτωρ

" Η ΣΦΑΙΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ" --- Ποίημα: Δημήτρης Βίκτωρ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

 «Αν ψάχνεις τον Θεό πήγαινε μέσα σε έναν πόλεμο για να τον βρεις. Εκεί, Θεός είναι ο ίδιος ο Πόλεμος»

 Η ζωή του ανθρώπου αρχίζει πάντα με έναν πόλεμο: εκείνον της γέννησης. Από τη μήτρα του σκοταδιού στην έκθεση του φωτός, από την ασφάλεια στην αναμέτρηση, ο πρώτος μας αναστεναγμός είναι ήδη μια κραυγή μάχης. Δεν γνωρίσαμε ποτέ τον κόσμο παρά μόνο μέσα από τη σύγκρουση — πρώτα με το σώμα, μετά με τους άλλους, έπειτα με τον ίδιο μας τον εαυτό.

 Η ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας μακρύς κατάλογος συγκρούσεων. Πίσω από κάθε πρόοδο, κάθε τέχνη, κάθε νόμο και κάθε λέξη, κρύβεται ένας πόλεμος – υλικός ή πνευματικός. Οι αυτοκρατορίες χτίστηκαν επάνω σε κραυγές και κατέρρευσαν μέσα σε ουρλιαχτά. Οι θρησκείες, οι επιστήμες, οι πολιτισμοί δεν γεννήθηκαν από τη γαλήνη αλλά από την ένταση, τον ανταγωνισμό, την ανάγκη για κυριαρχία ή σωτηρία. Αν απογυμνώσεις τον άνθρωπο από το ένστικτο της σύγκρουσης, δεν απομένει παρά μια άδεια μορφή, ένα είδος που ζει από φόβο και όχι από βούληση.

 Ο άνθρωπος, στην αληθινή του φύση, δεν είναι ειρηνοποιός· είναι δημιουργός μέσα από την καταστροφή. Ο πόλεμος δεν είναι μια παρένθεση στη φυσική του κατάσταση — είναι το καμίνι που σφυρηλατεί την ελευθερία, την ταυτότητα, το μεγαλείο. Ό,τι αξίζει να ονομαστεί αληθινό έχει δοκιμαστεί πρώτα στη φωτιά του αγώνα.

 Αν ψάχνεις τον Θεό, μην κοιτάς στα ιερά των ναών· εκεί ζει το είδωλο της προσδοκίας, όχι η αλήθεια. Ο Θεός, αν υπάρχει, ανασαίνει μέσα στις εκρήξεις. Είναι παρών στον πυρετό της μάχης, στις πληγές, στον ιδρώτα, στον πανικό της ύπαρξης που κινδυνεύει. Δεν είναι παρηγορία, είναι πρόκληση. Δεν προστατεύει, απαιτεί.

 Στην αληθινή σύγκρουση, ο άνθρωπος γνωρίζει το βάθος του. Εκεί, μπροστά στην πιθανότητα του θανάτου, πέφτουν οι προσωπίδες της καθημερινότητας. Όταν δεν υπάρχει τίποτα να προσποιηθείς και όλα να υπερασπιστείς, τότε συναντάς το απόλυτο — αυτό που άλλοι ονόμασαν Θεό. Αλλά δεν είναι πρόσωπο. Δεν έχει όνομα. Είναι η ίδια η ένταση της ύπαρξης, η βούληση να είσαι, να σταθείς, να συνεχίσεις.

 Ο πόλεμος, φυσικά, δεν περιορίζεται στο πεδίο μάχης. Είναι παρών σε κάθε μας απόφαση, σε κάθε στιγμή που το “ναι” μας αντιστέκεται στο “όχι” των άλλων. Είναι παρών στην ποίηση που διεκδικεί λέξεις από το χάος, στην τέχνη που προκαλεί το βλέμμα, στην αγάπη που διαπραγματεύεται την υποταγή και την ελευθερία. Ο πόλεμος είναι παντού. Δεν τελειώνει όταν σιγούν τα όπλα — απλώς αλλάζει μορφή.

 Όσοι θέλουν να χτίσουν δίχως να γκρεμίσουν, να ζήσουν δίχως να χάσουν, να εξελιχθούν δίχως να συγκρουστούν, επιθυμούν έναν άνθρωπο που δεν υπάρχει. Η ειρήνη δεν είναι το αντίθετο του πολέμου — είναι η παύση ανάμεσα στις αναμετρήσεις. Είναι η σιωπή πριν το επόμενο βήμα στο σκοτάδι.

 Η ιστορία των ανθρώπων είναι ο πόλεμος — γιατί ο άνθρωπος είναι κίνηση, πάθος, υπέρβαση. Όσο επιθυμεί, όσο δημιουργεί, όσο διεκδικεί το απρόσιτο, θα πολεμά. Όχι για να καταστρέψει, αλλά για να γεννήσει. Και σ’ αυτό το πεδίο, ο πόλεμος είναι ιερός: όχι ως λατρεία της βίας, αλλά ως αλήθεια της φύσης.

 Ο Θεός εκεί δεν έρχεται να σώσει κανέναν. Εμφανίζεται μόνον όταν Τον αξίζεις. Και τότε δεν λέει τίποτα. Απλώς στέκεται δίπλα σου, ματωμένος κι Αυτός — ο ίδιος ο Πόλεμος.

Δημήτρης Βίκτωρ

"ΑΥΓΟ ΦΙΔΙΟΥ --- ( Νυρεμβέργη - 2) - Ποίημα και Απαγγελία: Δημήτρης Βί...

"ΑΥΓΟ ΦΙΔΙΟΥ" --- ( Νυρεμβέργη - 2) - Ποίημα: Δημήτρης Βίκτωρ - Απαγγε...

"ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑ ΠΟΛΛΑ" --------- Ποίημα και Απαγγελία: Δημήτρης Βίκτωρ

26 Οκτωβρίου

 

" ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑ ΠΟΛΛΑ " ---- Ποίημα - Μελοποίηση - Σύνθεση - Ερμηνεία :...

"ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑ ΠΟΛΛΑ" ------- - Ποίημα: Δημήτρης Βίκτωρ

" ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΗ... ΤΟΝ ΣΠΑΝΙΟ-1 " ---------- Από τον Δημήτρη Βίκτωρ

Η ΖΩΗ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ

«Η ζωή τραγουδάει γ’ αυτόν που ξέρει να ακούει»

Η ζωή αρχίζει ως ένας ανεπαίσθητος ψίθυρος· αρκεί να σιωπήσεις αρκετά ώστε να αφουγκραστείς τον ρυθμό της.

 Ό,τι συμβαίνει ‒είτε γλυκό σαν το πρωινό αεράκι είτε αιχμηρό σαν τον χειμωνιάτικο παγετό‒ είναι απλώς μια νότα στη μεγάλη συμφωνία του κόσμου. Όταν ο νους μένει γαλήνιος, χωρίς να υψώνει τα τείχη της ανησυχίας, ακούει πεντακάθαρα την μουσική που κρύβεται πίσω από καθετί φαινομενικά τυχαίο. Σ’ αυτή την σιωπηλή εγρήγορση, η κάθε εμπειρία παρουσιάζεται ως εκπαιδευτής· διδάσκει πώς να επιλέγεις την στάση σου, ακόμη κι αν δεν μπορείς να διαλέξεις τα γεγονότα. Έτσι, ο άνθρωπος που ξέρει να ακούει μετατρέπει το αναπόφευκτο σε αρμονία, γιατί κατανοεί ότι ο ρυθμός του σύμπαντος είναι αμετάβλητος· το μόνο που μεταβάλλεται ‒και έχει σημασία‒ είναι το πώς προσφέρεται ο ίδιος σ’ αυτόν τον ρυθμό.

Κι όμως, όταν μάθει κανείς να αφουγκράζεται βαθύτερα, αντιλαμβάνεται πως η συμφωνία δεν αρκείται στην απλή αποδοχή· σε καλεί να υψώσεις την δική σου φωνή, να γίνεις εσύ ο ίδιος νότα που ανατρέπει την προβλέψιμη μελωδία.

Η ζωή δεν τραγουδά απλώς για τον ακροατή· απαιτεί απ’ αυτόν να γίνει συνθέτης, να τολμήσει στις παύσεις να χαράξει νέα μέτρα, νέα τονικότητα. Εκείνος που ακούει στ’ αλήθεια δεν μένει ποτέ σιωπηλός· μεταμορφώνει κάθε ήχο, κάθε κραυγή, κάθε ψίθυρο σε έναν ύμνο που δοκιμάζει τα όρια του ίδιου του σύμπαντος. Κι αν κάποια στιγμή η φωνή του λυγίσει, τόσο το καλύτερο· γιατί στους ραγισμένους φθόγγους ζει η αυθεντικότητα του πάθους και η άρνηση να γίνει η ύπαρξη απλή ηχώ.

Έτσι, το τραγούδι της ζωής ‒ατίθασο, ειρωνικό, γεμάτο υποσχέσεις και κινδύνους‒ μεγαλώνει μέσα σε όποιον αρνείται να μείνει αμέτοχος. Ό,τι προσφέρθηκε ως ταπεινός ψίθυρος τώρα γίνεται κραυγή λύτρωσης, έκστασης, ακόμη και άρνησης. Γιατί ο αληθινός ακροατής δεν αναπαύεται στο άκουσμα· αφήνεται να τον διαπεράσει η μελωδία ως βούληση για δημιουργία, γκρέμισμα, επανατοποθέτηση της ίδιας της αξίας των ήχων. Και τότε, η ζωή δεν τραγουδά απλώς γι’ αυτόν· τραγουδά μέσα απ’ αυτόν, αλλάζει τόνο, καταργεί τα κλειδιά, ανοίγει απροσδόκητα μονοπάτια. Η καθεμιά του ανάσα γίνεται μια νίκη πάνω στη σιωπή, μια ωδή στην αμείλικτη χαρά του να σφυρηλατείς ρυθμούς, εκεί που οι άλλοι αρκούνται να τους αποδέχονται.

Στο τέλος, δεν απομένει διαχωρισμός ανάμεσα σε τραγουδιστή και άκουσμα· ο άνθρωπος που έμαθε να ακούει γίνεται ο ίδιος η ορχήστρα, ο μαέστρος, το κοινό και η αίθουσα. Κι εκεί, στο σημείο όπου η συνείδηση φλέγεται από το ίδιο της το τραγούδι, καταλαβαίνει πως η ύπαρξη δεν του ψιθύριζε ποτέ για να τον νανουρίσει· του τραγουδούσε για να τον ξυπνήσει.

Δημήτρης Βίκτωρ

" ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΗ... ΤΟΝ ΣΠΑΝΙΟ " ------ Από τον Δημήτρη Βίκτωρ

ΠΕΡΙ ΘΡΗΝΟΥ

«Ο θρήνος είναι και για την απώλεια μιας ακόμη πηγής ενέργειας μέσα στην ανθρωπότητα»

Ο θρήνος δεν είναι απλώς η εκδήλωση της λύπης· είναι μια βαθύτερη αναγνώριση πως κάτι μέσα στην κοσμική ροή έσβησε. Κάθε άνθρωπος, κάθε ψυχή που αναχωρεί, είναι μια μοναδική μορφή ενέργειας — ένας συνδυασμός σκέψης, συναισθήματος και βούλησης που δεν θα επαναληφθεί. Όταν ο άνθρωπος θρηνεί, δεν πενθεί μόνο την απουσία ενός προσώπου· πενθεί την απώλεια μιας εσωτερικής φλόγας που συνέβαλλε, έστω αδιόρατα, στην ισορροπία του κόσμου. Ο θρήνος, στην ουσία του, είναι μια ήσυχη αποδοχή πως η συνολική ενέργεια της ανθρωπότητας έχει μειωθεί, πως ένα κύτταρο του παγκόσμιου πνεύματος έχει σιγήσει. Μέσα από αυτήν τη σιωπή, ο άνθρωπος καλείται να σταθεί ακίνητος, να δεχθεί τη φθορά ως φυσικό νόμο, και να συνεχίσει χωρίς παράπονο· διότι έτσι μόνο συντηρείται η αρμονία του όλου.

Κι όμως, πίσω από αυτή τη γαλήνια αποδοχή, υποβόσκει μια κραυγή. Ο θρήνος είναι επίσης εξέγερση· είναι η στιγμή που η ζωή συνειδητοποιεί την ίδια της τη σπατάλη. Η απώλεια δεν είναι μόνο φυσική ανάγκη· είναι τραγωδία δημιουργική. Κάθε θρήνος γεννά την επιθυμία να αντικατασταθεί το χαμένο με κάτι ανώτερο, να αναγεννηθεί η ενέργεια σε νέα μορφή, πιο φωτεινή, πιο τολμηρή. Όταν ο άνθρωπος κατανοήσει πως ο χαμός μιας ψυχής σημαίνει απώλεια δύναμης για το είδος του, τότε θα πάψει να θρηνεί παθητικά· θα αρχίσει να δημιουργεί ενεργά, να γεμίζει τα κενά με τη δική του πνοή. Ο θρήνος τότε γίνεται μια ώθηση προς τη μεταμόρφωση, ένας μηχανισμός της φύσης για να γεννηθούν νέες μορφές δύναμης.

Η απώλεια, λοιπόν, δεν είναι μόνο θλίψη· είναι πρόκληση. Αν κάθε θρήνος αφαιρεί από την ανθρωπότητα μια πηγή ενέργειας, τότε κάθε πράξη δημιουργίας είναι μια απάντηση στο κενό αυτό. Όποιος το κατανοεί, δεν καταποντίζεται στη μελαγχολία· στέκεται επάνω της και αντλεί από αυτήν νέα ισχύ. Η ζωή δεν ανέχεται στασιμότητα· απαιτεί μεταμόρφωση.
Ο θρήνος είναι η στιγμή που ο κόσμος μας προκαλεί να αναπληρώσουμε ό,τι χάθηκε, όχι με δάκρυ, αλλά με φλόγα. Κι έτσι, μέσα από τον πόνο της απώλειας, η ανθρωπότητα ξαναγεννιέται — πιο συνειδητή, πιο δυνατή, πιο έτοιμη να ξεπεράσει τον ίδιο της τον εαυτό.

Δημήτρης Βίκτωρ 

" ΖΩΗ ΜΟΥΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ-ΓΑΙΔΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ " - (Τραγούδι Τρόμου – Τρομαχτικό) -...

Περί Έρωτος

 «Ο έρωτας είναι σαν την σκοτεινή ενέργεια του σύμπαντος: Συνδέει τα πάντα μεταξύ τους»

Αυτή η μεταφορά συγκεντρώνει δύο φαινομενικά διαφορετικούς κόσμους: τον κόσμο της ανθρώπινης εμπειρίας και των συναισθημάτων από τη μια, και τον κόσμο της σύγχρονης κοσμολογίας από την άλλη. Η σκοτεινή ενέργεια, ως κοσμικός όρος, αναφέρεται σε μια ισχυρή, αόρατη δύναμη που προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος, αλλά συγχρόνως παραμένει μυστήριο για την επιστήμη. Ο έρωτας, αν και οικείος σε όλους, κρατάει κι αυτός τα δικά του μυστικά κι εμφανίζεται συχνά ως ανεξήγητος στη φύση του.

Ο τρόπος με τον οποίο η σκοτεινή ενέργεια διαποτίζει το σύμπαν και συνδέει δομικά το «όλο», προσκαλεί μιαν αναλογία με τη δύναμη του έρωτα: ένα αίσθημα που, δίχως να φαίνεται, καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, τις σχέσεις μας, τις αξίες και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο. Όπως η σκοτεινή ενέργεια δρα στο υπόβαθρο, συγκρατώντας – κατά κάποιο τρόπο – τα πάντα εν κινήσει και σε διαστολή, έτσι και ο έρωτας λειτουργεί σαν αόρατος συνδετικός κρίκος στις ζωές των ανθρώπων. Οδηγεί σε συναντήσεις, δεσμούς, πάθη κι επιθυμίες.

Παρά την αοριστία του, ο έρωτας μοιάζει να συνιστά κινητήρια δύναμη της ζωής. Κι όπως οι επιστήμονες ερευνούν τη σκοτεινή ενέργεια προσπαθώντας να αποκαλύψουν τη φύση της, έτσι κι εμείς εξερευνούμε ακατάπαυστα τα μυστικά του έρωτα. Πού γεννιέται; Πώς αυξάνεται, φθίνει ή μεταμορφώνεται; Με τον ίδιο τρόπο που δεν αντιλαμβανόμαστε άμεσα τη σκοτεινή ενέργεια παρά μόνο τα αποτελέσματά της, έτσι και τον έρωτα τον διαπιστώνουμε μέσα από τις συνέπειές του: την έλξη, την δημιουργικότητα, τα συναισθήματα που μας αλλάζουν βαθιά.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο βρίσκεται στην έννοια της σύνδεσης: ο έρωτας δρα σαν ισχυρός παράγοντας που μπορεί να ενώσει ανθρώπους, κοινωνίες ή και πολιτισμούς. Κάθε φορά που άνθρωποι ενώνονται από έρωτα – ρομαντικό, φιλικό ή πλατύτερο αγάπης για την ανθρωπότητα – δημιουργείται ένα ενεργειακό πεδίο που επηρεάζει όχι μόνο τους ίδιους, αλλά και όσους βρίσκονται γύρω τους. Είναι μια αλυσίδα επιδράσεων που επεκτείνεται, όπως η κοσμική διαστολή, πέρα από τα όρια που μπορούμε άμεσα να δούμε.

Ο έρωτας δεν είναι στατικός. Όπως το σύμπαν διαστέλλεται, έτσι κι ο έρωτας διαθέτει κάτι το απρόβλεπτο και δυναμικό: άλλοτε μας συνεπαίρνει τόσο που αλλάζει ολόκληρη την τροχιά της ζωής μας, άλλοτε αναδιπλώνεται ή μετατρέπεται σε άλλες μορφές αγάπης και συναισθηματικής εγγύτητας. Αυτό το παιχνίδι ενέργειας και κίνησης αντανακλά βαθιά την ανθρώπινη ανάγκη για νόημα, σύνδεση και δημιουργία.

Η μεταφορά της σκοτεινής ενέργειας μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τον έρωτα όχι μόνον ως ατομική εμπειρία, αλλά και ως κοσμική. Όπως όλο το σύμπαν φέρει μέσα του μιαν άγνωστη, πανταχού παρούσα δύναμη, έτσι και όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως πολιτισμικών, θρησκευτικών ή κοινωνικών διαφορών, έχουν μέσα τους τον σπόρο του έρωτα, της έλξης, της αφοσίωσης. Σε τελική ανάλυση, αυτή η παγκοσμιότητα του έρωτα γίνεται ένα είδος «κοινού πεδίου» για όλη την ανθρωπότητα.

Συνοψίζοντας, η παρομοίωση «Ο έρωτας είναι σαν τη σκοτεινή ενέργεια του σύμπαντος: συνδέει τα πάντα μεταξύ τους» επισημαίνει δύο ιδιαίτερα στοιχεία: την αόρατη και μυστήρια φύση του έρωτα, καθώς και την ικανότητά του να συνέχει και να ενώνει ανθρώπους και καταστάσεις σε ένα κοσμικό, συλλογικό παιχνίδι αλληλεπιδράσεων. Σε αυτό το παιχνίδι, ο έρωτας μας δείχνει πως ακόμη κι αν δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε πλήρως την «ουσία» του, τα ίχνη και η δύναμή του αποκαλύπτονται αναμφίβολα στις ζωές μας – συνθέτοντας μια βαθιά, ενωτική ενέργεια που πηγάζει από την ίδια τη φυσική τάση του κόσμου να μην μένει στάσιμος, αλλά να διαστέλλεται συνεχώς, αναζητώντας νέες μορφές και νέες δυνατότητες σύνδεσης.

Δημήτρης Βίκτωρ

 

ΑΥΤΑ ΑΦΑΝΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

 

«Οι πατριωτικές ανοησίες.
Οι κοινωνικές ανισότητες.
Οι κομουνιστικές ουτοπίες.
Οι θρησκευτικές ψευτιές.
Αυτά αφανίζουν τον άνθρωπο»

  Το παραπάνω απόφθεγμα ακούγεται σαν μια περιεκτική καταγγελία διαφορετικών πλευρών της ανθρώπινης εμπειρίας: τα «πατριωτικά φληναφήματα», οι «κοινωνικές ανισότητες», οι «κομμουνιστικές ουτοπίες» και οι «θρησκευτικές ψευτιές». Σε πρώτη ματιά, μοιάζουν σαν τέσσερις διακριτές όψεις του πολιτικού και κοινωνικού βίου, οι οποίες ωστόσο συγκλίνουν σε έναν κοινό παρονομαστή: σύμφωνα με το απόφθεγμα, αυτές οι τέσσερις μορφές σκέψης ή πρακτικής «αφανίζουν τον άνθρωπο». Με άλλα λόγια, φαίνεται να υπονοείται ότι βλάπτουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ελευθερία ή ανάπτυξη.

Στην προσπάθεια να αναλύσουμε αυτό το τετράπτυχο, ας λάβουμε υπόψη ότι κάθε στοιχείο έχει τη δική του ιστορική και ιδεολογική φόρτιση. Στο βάθος αναδεικνύεται η αγωνία για την αναζήτηση αλήθειας, δικαιοσύνης και υγιούς κοινωνικής οργάνωσης, σε αντιδιαστολή με το ψέμα, την ανισότητα και την επιφανειακή, «οπαδική» ψυχολογία.

 «Οι πατριωτικές ανοησίες»

Ο όρος “πατριωτικές ανοησίες” (ή “πατριωτικά φληναφήματα”) στηλιτεύει την άκριτη ή φανατική υπερ-ταύτιση με μια πατρίδα, όταν αυτή στηρίζεται σε μύθους, ψευδαισθήσεις ή μισαλλόδοξες ιδέες. Η έννοια της πατρίδας ως κοινής ιστορικής και πολιτισμικής βάσης μπορεί να είναι αξιέπαινη, ωστόσο:

Συχνά, η αγάπη για την πατρίδα εκτρέπεται σε ακραίο εθνικισμό, που στρέφεται εναντίον άλλων λαών ή ενθαρρύνει την τυφλή υπακοή σε ηγέτες με υπερφίαλες φιλοδοξίες. Ο “πατριωτισμός” τότε λειτουργεί σαν εργαλείο χειραγώγησης των μαζών.

Ένας φιλοσοφημένος, κριτικός πατριωτισμός δεν απορρίπτει την αγάπη για τον τόπο και την ιστορία, αλλά αποφεύγει τις θεωρίες περί “ανωτερότητας” και τα εθνικιστικά παραληρήματα που θολώνουν την ανθρώπινη σκέψη. Η «ανοησία» έγκειται στο ότι το συλλογικό ένστικτο δικαιολογεί κάθε αδικία ή επιθετικότητα στο όνομα της “εθνικής υπερηφάνειας”.

 «Οι κοινωνικές ανισότητες»

Η δεύτερη κατηγορία συνιστά μια ουσιαστική πληγή της ανθρώπινης κοινωνίας: οι ταξικές, οικονομικές, μορφωτικές και πολιτισμικές ανισότητες. Αυτές εμφανίζονται διαχρονικά σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, διατηρώντας μια ιεραρχία εξουσίας και πλούτου:

Η κοινωνική ανισότητα σηματοδοτεί ότι ορισμένοι άνθρωποι αποκλείονται από βασικά αγαθά, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, πολιτικά δικαιώματα. Τούτη η κατάσταση παραβιάζει την ιδέα της “ισότητας” που εννοιολογικά χαρακτηρίζει τον πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μια δίκαιη κοινωνία προσπαθεί να εξισορροπήσει τις “τυχαίες” κατανομές φυσικών ικανοτήτων ή κοινωνικής τάξης. Παρότι η πλήρης κατάργηση όλων των ανισοτήτων ίσως είναι αδύνατη, η μεγάλη ψαλίδα μεταξύ ευημερίας και φτώχειας καταδεικνύει ότι η κοινωνία μας απέχει πολύ από την ηθική ισορροπία.

Οι ανισότητες μπορούν να “αφανίσουν” τον άνθρωπο είτε σωματικά, μέσω της ανέχειας, είτε ηθικά, οδηγώντας σε απόγνωση, βία ή εκμετάλλευση. Παρεμποδίζουν την ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων και βάλλουν στην αυτοεκτίμηση όσων είναι αποκλεισμένοι.

«Οι κομμουνιστικές ουτοπίες»

Το τρίτο σημείο επικαλείται τις “κομμουνιστικές ουτοπίες”. Με αυτό εννοούνται οι ιδεολογίες που οραματίζονται μια τέλεια, αταξική κοινωνία, όπου όλα τα αγαθά είναι κοινά και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο έχει εκλείψει. Αν και το όραμα του κομμουνισμού, σε θεωρητικό επίπεδο, γεννήθηκε ως αντίδραση στις κοινωνικές ανισότητες της βιομηχανικής εποχής, η πραγματικότητα υπήρξε συχνά πολύ διαφορετική:

Μια ουτοπική ιδέα, όσα αγαθά κι αν περιέχει, τείνει στη μονομέρεια και απλουστεύει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης. Ιστορικά, τα καθεστώτα που επιχείρησαν να εφαρμόσουν κομμουνιστικές αρχές επέβαλαν συνήθως κεντρικό έλεγχο, καταπίεση αντιφρονούντων και νέα ιεραρχικά στρώματα. Με άλλα λόγια, δεν κατάφεραν να πραγματώσουν την ιδεατή ισότητα.

Ο άνθρωπος δεν είναι ένα ον που μπορεί να λειτουργήσει μόνο με ομαδική συνείδηση ή μόνον ως “κοινωνικό άτομο” χωρίς ατομικές φιλοδοξίες, ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Μια “ιδανική” κοινότητα, εάν δεν λάβει υπόψη τις σύνθετες ανθρώπινες παρορμήσεις και ελευθερίες, γίνεται απολυταρχική.

Όπως και με άλλες ιδεολογίες, η έμμονη πίστη σε μια πλήρως συλλογική “ουτοπία” μπορεί να συντρίψει την ανθρώπινη ελευθερία και ατομικότητα. Έτσι, αντί να απελευθερώσει, καταλήγει να ισοπεδώνει και τελικά να «αφανίζει» τον άνθρωπο, στερώντας του αυθορμητισμό, προσωπική έκφραση και κριτικό πνεύμα.

 «Οι θρησκευτικές ψευτιές»

Το τέταρτο στοιχείο αφορά στις “θρησκευτικές ψευτιές”. Εδώ η κριτική κατευθύνεται στις περιπτώσεις που οι θρησκείες ή οι θρησκευτικοί θεσμοί προβάλλουν ψευδή δόγματα, εκμεταλλεύονται την πνευματικότητα του ανθρώπου ή επιβάλλουν καταπιεστικές ηθικές.

Σε πολλά ιστορικά παραδείγματα, η εκκλησιαστική εξουσία συνεργάστηκε με πολιτικές ή οικονομικές ελίτ, νομιμοποιώντας αδικίες ή ακόμα και βία, για να διατηρήσει την επιρροή της. Στις περιπτώσεις αυτές, η θρησκεία μετατρέπεται σε μηχανισμό χειραγώγησης, αντί σε μέσο ηθικής καθοδήγησης.

Είναι προφανές πως ο άνθρωπος διαθέτει μια έμφυτη ανάγκη για το “υπερβατικό”. Όταν όμως αυτή η ανάγκη εκφυλίζεται σε δόγματα που επιστρατεύουν τον φόβο, τις προκαταλήψεις ή την εξουσία επί των συνειδήσεων, τότε η αλήθεια υποχωρεί μπροστά στο ψέμα και την απάτη.

Όταν μια θρησκεία παραπλανεί τους οπαδούς της ή τους εγκλωβίζει σε αναληθείς εκδοχές του κόσμου, στερώντας τους το κριτικό τους πνεύμα και τη χαρά της πραγματικής πνευματικής αναζήτησης, τότε υπονομεύεται ο ίδιος ο σκοπός της ανθρώπινης ανάπτυξης. Αντί να ελευθερώνει ή να παρηγορεί, εγκλωβίζει και εκφοβίζει.

Συνοψίζοντας, το αποφθεγματικό “τετράπτυχο” αναφέρει τέσσερις παράγοντες που, παρά τις διαφορές τους, έχουν κοινές παθογένειες:

Πατριωτισμός χωρίς κριτήριο → Εθνικισμός / μισαλλοδοξία

Κοινωνικές ανισότητες → Διάσπαση της κοινωνίας / αδικία

Κομμουνιστικές ουτοπίες → Άρνηση ανθρώπινης πολυπλοκότητας / πιθανοί ολοκληρωτισμοί

Θρησκευτικά ψεύδη → Παραπλάνηση και πνευματική καταπίεση

Όλα αυτά “αφανίζουν τον άνθρωπο” στο βαθμό που αφαιρούν από τη ζωή του ουσιώδεις διαστάσεις: την ελευθερία, την ισότητα, την αυθεντική πνευματικότητα και τη δυνατότητα να σκέφτεται και να δρα κριτικά. Μετατρέπουν τον άνθρωπο σε ένα παθητικό ον ή σε “οπαδό” μιας ιδεολογίας, θρησκείας ή οικονομικής ανισότητας, που συχνά τροφοδοτεί τη βία και την αδικία.

Παρά τη ζοφερή πλευρά του αποφθέγματος, μπορούμε να αναζητήσουμε εναλλακτικές:

Μπορεί κανείς να αγαπά τον τόπο του, αναγνωρίζοντας συνάμα τις αδυναμίες και τα λάθη του έθνους του, προωθώντας συνεργασία και ειρηνικές σχέσεις με άλλους λαούς.

Η προσπάθεια μείωσης των ανισοτήτων, μέσα από αλληλεγγύη, πολιτικές πρόνοιας και προώθηση ίσων ευκαιριών, προάγει τον ανθρωπισμό.

Αντί των ουτοπιών (που συχνά καταλήγουν σε αυταρχισμό), μπορούμε να επιδιώκουμε μεταρρυθμίσεις με βάση τα ιστορικά διδάγματα, λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και των σχέσεων παραγωγής.

Η αυθεντική θρησκεία ή φιλοσοφική πνευματικότητα προσκαλεί τον άνθρωπο σε ενδοσκόπηση, αγάπη προς τον άλλον και διεύρυνση της συνείδησης· δεν επιβάλλει στείρα δόγματα, δεν αναλώνεται σε “ψευτιές”.

Το αποφθεγματικό «Αυτά αφανίζουν τον άνθρωπο» συνοψίζει με αιχμηρό τρόπο τις καταστάσεις που, άλλοτε φανατικά και άλλοτε από αδράνεια, οδηγούν σε διάβρωση της προσωπικής και συλλογικής ελευθερίας, δικαιοσύνης και αλήθειας. Πατριωτισμός δίχως μέτρο, ανισότητα δίχως φρένο, ιδεολογική “ουτοπία” δίχως ρεαλισμό και θρησκευτική απάτη δίχως ηθική είναι όψεις ενός κόσμου που ευνοεί τη χειραγώγηση, την απόγνωση ή τον φανατισμό.

Εντέλει, το κρίσιμο δίλημμα είναι αν θα παραδώσουμε τις ζωές μας σε σχήματα που υπόσχονται τυφλή πίστη, υπακοή και υποταγή, ή αν θα επιδιώξουμε μια πιο κριτική, ισορροπημένη και αλληλέγγυα κοινωνία. Η φιλοσοφία, ως τέχνη του να σκεφτόμαστε ελεύθερα και να διακρίνουμε την ουσία από το ψέμα, μας βοηθά να μην παρασυρόμαστε από “φανταχτερές” ιδεολογικές ματαιότητες, αλλά να υπηρετούμε περισσότερο την ανθρωπιά και την αλήθεια.

Δημήτρης Βίκτωρ